Pergatiti: Vepror Hasani. –
Ajo që po ndodhte ishte vërtet një çudi. Banorë të shumtë të Korçës po i drejtoheshin rrugës së Kolonjës. Pritej që nga çasti në çast të mbërrinin Kolonjarët. Ata duhej të ishin nisur për udhë që herët në mëngjes. Por çudia u bë edhe më e madhe kur të gjithë vunë re se mes turmës kishte gra dhe vajza. Dhe nuk ishin pak. Numri i tyre po bëhej gjithnjë e më i madh. “ Po vijnë kolonjarët!”- ky ishte lajmi që i përcillnin njëra-tjetrës. “Ejani t’u dalim përpara!” Ardhjen e kolonjarëve e përfytyronin si një spektakël të magjishëm. Pak a shumë që të gjitha e dinin se si prezantoheshin ata në raste të tilla. Kolonjarët gjithnjë përpiqeshin të gjenin diçka ndryshe. Pritej që e njëjta gjë të ndodhte edhe atë ditë. Do ta kishin me doemos një surpirizë. Ajo do të ishte çudia e tyre. Njerëzit herë pas herë kanë nevojë të çuditen.

Kjo ishte dhe arsyeja pse vajzat dhe gratë po dilnin te rruga e Kolonjës dhe prisnin të shihnin gjithë kërshëri ardhjen e tyre. Sigurisht, çupat kishin dalë atje edhe për të hedhur vështrime mbi djemtë, ashtu siç dinë të bëjnë vetëm ato, por edhe me merakun që të mos i turbullonin aq shumë sa djemtë të rrëzoheshin nga kali. Nëse do të ndodhte kështu, atëherë gjithë mburrja dhe lavdia e djemve të Kolonjës do të shkonte humbur Gratë kishin lënë shtëpitë e tyre sepse dëshironin të shihnin edhe ardhjen e njerëzve të Perëndisë. Që një javë përpara ishte thënë se Baba Xhemali i Kreshovës do të vinte së bashku me 14 dervishlerë. Veç kësaj, ia vlente të shihje edhe të papriturat e kolonjarëve. Po a do të vinin vallë? Ky ishte meraku i madh i çupave të Korçës.
LAJMI

Sigurisht që do të vinin. Pjesëmarrja e tyre ishte paralajmëruar nga zotërinjtë Çerçiz bej Zavalani, Mustafa bej Selenica, Stavre Karoli, Xhafer bej Luarasi, Vahid bej Frashëri, Tefik efendi Panariti, Ali bej Frashëri edhe Rakip efendi Jemenlli. Që të gjithë ishin burra me emër të madh. Fjala që jepej prej tyre nuk kthehej mbrapsht as prej plumbit. Ndoshta edhe nga varri do të ngriheshin për ta çuar në vend fjalën e dhënë. Ishte vendosur përfundimisht: më 14 shkurt 1910 do të mblidheshin në mbrojtje të alfabetit shqip.

Përgjatë gjithë javës këta burra ishin thirrur edhe me një emër tjetër: “Organizatorë”. Ky emër i ri i tyre nuk kishte kaluar pa tërhequr vëmendjen e grave dhe të çupave. “Ndoshta, mendonin ato, këta burra ishin përzgjedhur si njerëzit më të urtë të krahinës”. Përveç fjalës “organizator”, gjatë atyre ditëve ishte përmendur shpesh edhe një fjalë tjetër që nuk ishte dëgjuar më parë. Burrat thoshin se do të mblidheshin të gjithë bashkë e do të bënin një “meting” të madh. Për të bërë “metingun” kishin marrë edhe lejen e qeverisë. Marrja e lejes do të thoshte se askush nuk mund të fliste kundër qeverisë. Megjithatë që të gjithë e dinin se mund të kishte edhe nga ata që nuk do të duronin dot dhe mund të bënin thirrje që të vdisnin për gjuhën shqipe. Nje fjalë e tillë,- “të vdesim për gjuhën shqipe”,- nuk mund të kishte kuptim tjetër veçse “të vdesim në luftë”. Mundësia e një skenari të tillë, për gratë dhe çupat e Korcës, ishte një merak më vete. Burrat dhe vellezërit e tyre mund të burgoseshin e të internoheshin në vendet më të largëta të Perandorisë. Megjithatë shpresonin që gjithçka të kalonte bukur e mirë. Bindja e tyre se nuk kishte për të patur përplasje mes njerëzve të “metingut” dhe xhandarëve të qeverisë, vinte edhe nga prania e “Bandës së Lirisë”, e cila sapo kishte mbërritur për të pritur ardhjen e kolonjarëve me këngë e muzikë

PO VIJNË KOLONJARËT!

Befas u dëgjua një zë: “ Po vijnë Kolonjarët!” Turma që ishte mbledhur aty në krye të rrugës së Kolonjës lëvizi nga vendi. Gjithkush dëshironte që atë çast të kishte mundësinë për të parë sa më mirë që të ishte e mundur e pa u penguar nga askush, por në të vërtetë nuk paskësh qenë edhe aq e lehtë. Kolonjarët kishin mbërritur! Megjithatë më vështirë se kushdo tjetër nga të pranishmit, nisën ta ndienin veten çupat dhe gratë. Ato nuk mund të shtyheshin dot mes burrave. Si t’ia bënin? Po përpiqeshin ta gjenin një një zgjidhje dhe ia dolën mbanë. Zunë vend në anë të rrugës, aty ku do të kalonin gjithë kolonjarët nga ku mund t’i shihnin gjithë kërshëri dhe vëmendje. Po atë çast turma vuri re edhe një njeri që po çante nxitimthi mes njerëzve. Pas pak dali në krye, gjithkush që e shihte i hapte rrugën. Ishte patrioti i madh Mihal Grameno. Ai do t’u uronte kolonjarve mirëseardhjen. Kjo ngjarje e madhe do të pasyrohej edhe në gazetën “Lidhja orthodhokse” që botohej prej Gramenos. Ja si e përshkruante këtë çast gazeta e tij: (Mihal Grameno) “në emër të komitetit u uroi mirardhjen, dhe me fjalë të bukura dëfteu patriotizmën e kolonjarëve. Pastaj në mes të bërtimeve të popullit, “rroftë Kolonja me bijt’ e saj”, shkuan në Klub duke patur “Bandën” përpara. Gjithë qyteti, burra dhe gra kishin dalë për të habitur kolonjarët, të cilët çuditën botën me taktikën e tyre…”. Kolonjarët kishin qenë vërtet një çudi e madhe. Që të gjithë ishin vendosur nëpër kuadrate të vendosur në rresh për pesë. Kush i kishte mësuar vallë të reshtoheshin kaq bukur! Ishin që të gjithë djem të rinj dhe shumë prej tyre ishin pjestarë të çetave. Në krye të tyre, i hipur mbi një kalë të bukur, udhëhiqte Zalo bej Prodani. Pas tij vinin kalorësit, të cilët kishin në krye shenjtërinë e tij Baba Xhemalin e Kreshovës me 14 dervishë. Askush nga çupat dhe gratë nuk po mbetej e zhgënjyer nga ajo që prisnin prej kolonjarve dhe njerëzve të Zotit

PARAKALIMI

Gratë dhe çupat që kishin zënë vend në cepin e rrugës, tashmë kishin mundësinë t’i shihin që të gjithë një për një. Fillimisht ato as që e kishin menduar që kolonjarët do t’u kalonin aq afër. Madje çupat patën rastin që të shkëmbenin edhe vështrime. Ato ishin të sigurta se vështrimet e tyre nuk do t’i harronin dot kurrë ata djem, por si, e ku ta gjenin njëri-tjetrin paskëtaj do të ishte një ëndërr që mund të mos realizohej dot kurrë. Po ku i dihej, vetëm mali me malin nuk piqet në këtë botë, njerëzit edhe mund të takohen; Zoti është i madh dhe i ndihmon të gjithë, i ndihmon edhe fatet e të rinjve… ndoshta ndaj herë pas herë njerëzve u ndodh të pyesin njëri-tjetrin: “Ku të kam parë?” Mbase përgjigjja në një rast të tillë do të ishte: “Te metingu i shkronjave!”. Ajo që ishte menduar si e pamudur, mund të kishte qenë kaq e lehtë për t’u bërë e vërtetë. Dhe pas një përgjigjeje të tillë, “te metingu i shkronjave”, gjithë bota do të ishte e sunduar prej dy të rinjve! Vargu i kolonjarve nuk kishte të mbaruar. Gazeta e Gramendos do të shkruante se numri i tyre shkonte në 2.500 asllanë, siç i quante ai. Që të gjithë do të grumbulloheshin te bulevardi “Shën Gjergji”. Tashmë kishin filluar të mbërrinin edhe banorët e Starovës edhe nga rrethet e tjera. Bana e Lirisë i priste me këngë e muzikë. Gazeta “Lidhja orthodhokse” shkruante: “Edhe këta atdhetarë, gjithë si kolonjarët, ishin radhuar me taktikë, (kuadrate) ushtarëkëmbësit përpara edhe kalorësit prapa me flamurë. Për mi (mbi) ta çkëlqente Shenjtëri e tij Baba Hyseni, Dervish Hajdari nga teqe e Turanit edhe 5 dervishlerë të tjerë. Nga numri, tamina, ( me hamendje), thomi që ishin 3.000, me qenë që kryeja (kreu) ishte në “Kull’ të hirit” (në Korçë) edhe fundi në Turan.

Vetëm priftërinjtë e Korçës mungonin atë ditë. Askush nuk e dinte se ku ndodheshin.

Sakaq kishte mbërritur lajmi se devollinjtë ishin ndalur në Dishnicë. Aty prisnin të bashkoheshin me atdhëtarët e tjerë e paskësaj të hynin në qytet. Edhe ky grup i madh atdhetarësh udhëhiqej nga klerikët e besimit mysliman. Gazeta “Lidhja orthodhokse” bën këtë përshkrim: “Në krye vinin Shenjtëritë e Tyre, shehlerët: Qermi edhe Hasani nga Bilishti, Sheh Rizaj Cangonj, Sheh Hyseni Pilur edhe Dervish Ahmeti Progër…” ndërsa më poshtë vinte në dukje faktin se “edhe Shenjëtria e tij, Baba Qazimi i Qatromit me një shumicë të madhe nga fshatrat e Oparit dhe qark teqesë urdhërojti në miting”.

KORÇA SHTANGET NË BALLKON E DRITARE

Sipas gazetës “Lidhja Orthodhokse: “Në orën 6, “Banda e Lirisë” këndon përpara Klubit, ku defilonin me radhë gjithë atdhetarët të ardhur që përjashta me flamurë në dorë edhe rregulloheshin sipas kazsë secilido në bulevard të “Shën Gjergjit” nga 10 në sërë. Qyteti gjithë kishte dalë nëpër rrugat, nëpër dritaret edhe në ballkonet që të shihnin e të çuditen me një ngjarje që nuk kishin parë kurrë. Në orën 7, “Banda e Lirisë” këndon për të parën herë marshën e mitingut të cilën z. profesor Paskali (italian), e bëri për këtë ditë, edhe ia nisën. Në krye qëndronte “Band’ e Lirisë” me pleqësinë e anëtarët të gjithë me kongarda”. Edhe këtu te bulevardi “Shën Gjergji”, çupat dhe gratë e Korçës vunë re se Kolonjarët si gjithnjë kishin menduar të prezantoheshin ndryshe. U vendosën në kuadrate me flamurë në duar, por edhe me çapare në krahëror, ku shkruanin “Rroftë Abeja shqipe!”. Për çupat e Korçës ajo fjali e shkruar mbi kraharorin e djemve ishte një çudi e madhe. Vallë si u kishte shkuar në mendje një gjë e tillë. Ato ishin të sigurta se shkrimet mbi kraharor do të përsëriteshin edhe pas 100 vjetësh. “Ndërkaq, sipas Lidhjes ortodokse”, ishin vendosur në radhë, hipur mbi kuaj shenjtëritë e tyre Baba Hyseni, Baba Qazimi, Baba Xhemali, Sheh Ibrahimi i Korçës, Sheh Qerimi, Sheh Hasani edhe Sheh Hyseni. Nuk mungonte as Hafëz Aliu, imam i qytetit të Korçës dhe as pleqësia me anëtarët e Klubit dhe pleqësisë “Përparimi”.

SIPAS GAZETËS LIDHJA ORTHODHOKSE

Pastaj Starvova, Devolli, Opari e gjithë fshatrat e Korçës, duke shkuar me një taktikë të çuditshme përpara Yqmetit, arinë në “Shën Ili” që është jashtë Korçës në një breg të lartër dhe fort të bukur. Fjalën e parë e mori zoti Ymer bej Zavalani, një nga luftëtarët e vjetër. Zotëri e tij tregoi gjer e gjatë qysh janë përdorur shkoronjat shqipe, të cilat sot u rrënjosën në zemër të kombit shqiptar, i cili ka etje për zgjim dhe përparim. Këto shkronja, thotë, janë lënë nga etrit tanë edhe kurrë kombi shqiptar do të mos i çkëmbenjë, prandaj qeveria bën një faj të madh kur dëgjon ca njerëz intrigantë edhe të paditur, të cilët s’kanë tjatër qëllim përveç të sjellin grindje dhe përçarje midis shqiptarve… Andaj t’i apim qeverisë të kuptonjë që nuk i ndahemi kurrë nga këto shkronja. “Rrofshin shkronjat shqipe!”. “Rrofshin!”- i përgjigjen atdhetarit plak, zotit Ymer bej Zavalanit.

Fjalën e dytë e merr z. Sami bej Pojani, i cili vëtërisht u kthye nga Klisyra për këtë. (Pojani gjendej në Këlcyrë, sepse ishtë i sëmurë, por për mitingun bën çmos të jetë i pranishëm,- shënimi ynë), duke thënë, dy vjet afër, gjithë në këtë breg, u betuam për liri, po kur u betuam atëherë, me këtë gjuhë edhe me këto shkronja u betuam, andaj edhe sot të betohemi e të apim besën të shqiptarit që do të vdësm për këto shkronja. “Besa- Besën!”- u përgjigj gjithë ay rrëmet. Fjalën e Sami bej Pojanit e kishin dëgjuar edhe gratë dhe çupat e Korçës. E kishin ndjekur gjithë ankth fjalën e tij; e dinin që ai nuk do të duronte dot dhe te bënte thirrje “të vdesim për shkronjat shqipe!”. Që nga ky çast për çupat dhe gratë e Korçës ankthi nisi të bëhej edhe më i madh. Xhandarët edhe mund të nëdrhynin; ndoshta edhe jo, sepse mbi atë kodër të vogël atë çast gjendeshin 12 mijë patriotë dhe askush nuk do ta kishte të lehtë të ndeshej me ta. Gratë dhe çupat vështronin nga njerëzit e fesë dhe i luteshin Zotit të mos ndodhte asgjë.

ORATORËT

Gjithnjë sipas gazetës lidhja orthodhokse “Të tretën fjalë e mori zoti Grigror Cilka, i cili thotë, që e ardhura e zotërisë suaj dëften fort bukur vullnetin dhe dëshirën e gjithë kombit shqiptar, prandaj e drejta është me neve edhe qeveria do të jetë me neve, prandaj gjer mos na jepet e drejta që na zotohet konsitucioni, kurrë të mos pushojmë. Të katërtën fjalë e mori “Bilbli i Korçës” siç e quanin dibranët Hafës Alinë (Kështu e quajtën në kongresin e Dibrës,-shënimi ynë), u drejtua me këto fjalë: “Vëllëzër të dashur, shkronjat arabishte janë të bekuara me qenë që me këtë shkronja është është shkruar feja e Muhamedanëve, por edhe shkronjat shqipe janë të bekuara se shkruhet gjuha e kombit tonë, edhe me këto shkronja mund të përparohet dhe qytetërohet, prandaj vëllezër, tha, asnjë mëkat nuk është për këto shkronja, edhe asnjë ndalim nuk na ep feja, po sa të mundim, të përpiqemi në lulëzim të kombit… Pastaj bënë një lutje për shkronjat shqipe e cila mbaron duke bëritur: “Rrofshin shkronjat tona!”. Fjalëve të shenjta të zotit Afëz Ali u përgjigj ushtimi i popullit me një “Amin!” “Amin!” Ay “Amin” arriti deri në qiell edhe si u përnda në të gjithë anët të Shqipërisë, duke u përzierë edhe me zërat e shqiptarëve që janë përndarë mbi faqen e dheut. I pesti fjalëtor ishte Nuri Osmani një nga të rinjtë e Idadies Korçë, që kanë ikur, (nxënësit myslimanë e kishin braktisur gjimnazin turk, -shënimi ynë), i cili me ca fjalë të nxehta foli për gjuhën shqipe. Pas tij, fjalën e fundit e mori Ismail M. Gostivishti dhe së fundi, nën përkujdesin e Xhafer bej Luarasit u zgjodh Komisioni Shkronjave Shqipe”.

FUNDI I NGJARJES

Mitingu kishte përfunduar. Për gratë dhe çupat gjithçka kishte shkuar bukur, por të nesërmen u mor vesh se Sami bej Pojani me disa të tjerë ishin shpallur në kërkim nga qeveria. Ata kishin guxuar të flisnin kundër saj. Sami bej Pojani kishte bërë thirrjen “të vdesim për shkronjat shqipe!”. Sigursht, qeveria nuk do të mundte t’i kapte dot kurrë. Ata ishin të mirëpritur kudo që të shkonin. Djemte do të ngjiteshin maleve e nëse do të ishte e nevojshme do të luftonin… Të paktën kështu mendonin çupat në ato çast kur dëgjuan që njerzit e metingut ishin shpallur në kërkim. Po ku i dihej, ndoshta një ditë ata edhe mund të zbrisnin në qytetin e Korçës e papritur të ndesheshin me vështrimin e ndonjë vajzë dhe në një moment të tillë, mes hutimit dhe ankthit mund të merrnin guximin e të pyesnin: “Mos ju kam parë te mitingu i shkronjave?!”…

MITINGU I SHKRONJAVE

ORGANIZATORËT E MITINGUT

Çerçiz bej Zavalani,

Mustafa bej Selenica,

Stavre Karoli,

Xhafer bej Luarasi,

Vahid bej Frashëri,

Tefik efendi Panariti,

Ali bej Frashëri

Rakip efendi Jemenlli

PJESËMARRËSIT

Abdulla bej (Starje)

(Kryesonjës i Klubit të Kolonjës

Sefedin bej (Starje)

Zalo bej (Prodan)

Shahin bej (Taç)

Galip efendi (Navoselë

Xhezo (Selenicë

Odo (Selenicë)

Sali bej .(Butkë)

Malush bej (Skorovoti)

Abidin bej (Ersekë)

Mehmet aga (Qinami

Selim bej Kotorasi (Kolonjë)

Mahmud aga (Kolonjë)

Riza aga (Kolonjë)

Petro Sotir (Gostivisht)

Zilfikar bej (Kolonjë)

Maliq bej (Kolonjë)

Teki bej (Qafëzez)

Arif bej (Kolonjë)

Rapo bej Elmazi (Kolonjë)

Refat bej (Kozeli)

Sali aga (Pepellash)

Lamçe aga (Kamnik)

Durmish bej (Leshnjë)

Qazim aga (Kolonjë)

Gjeli Tasi (Luaras)

Ibrahim effendi (Qesarakë)

Zylo bej (Kurtes)

Tahir bej (Orgockë)

Islam bej (Kolonjë)

Zenel bej (Lënckë)

Reiz Mahmut (Qytezë)

Aliko aga (Sel. e Pishës)

Selim aga (Sel. e Pishës)

Rushan aga (Sel.e Pishës)

Hasan bej (Psar i Kolonjës)

Musa Boshanji (Boshanj)

Fehim Boshanji (Boshanj)

Dilaveri Lubonja (Lubonjë)

Qenabi Rehova (Rehovë)

Qazim aga (Psar’ i Zi)

Naim bej Sheribe (Kolonjë)

Bilal Rakip Roshanji (Roshanj)

Alima Kalinasi (Kolonjë)

Dajlan aga Panarit (Panarit)

Qazimi aga Panarit (Panarit)

Salih aga Panarit (Panarit)

Xhelo aga Panarit (Panarit)

Baba Xhemali Kreshovë me 14 dervishë

Zenel bej (Pojan)

Maliq bej (Pojan)

Mehmet bej (Pojan)

Isuf Alil aga (Pojan)

Selim bej (Pojan)

Meke bej (Pojan)

Besim bej (Pojan)

Maliq Xhafer aga (Pojan)

Telah Hasan (Goskovë)

Telah Sulejman (Goskovë)

Alo Mersin (Vinçan)

Tefik Hysen (Vinçan)

Emin efendi (Vinçani)

Mustafa Reshit (Porodinë)

Hasan Myslim (Porodinë)

Salih Dalip (Melçan)

Mehmet Mustafa (Melçan)

Sadik Seran (Biranj)

Sulejman Ismail (Biranj)

Maliq Abdul (Vashtmi)

Hysen Abaz (Vashtmi)

Zejnel Ahmet (Vloçisht)

Emin (Libonik)

Rexhep Sulejmani (Libonik),

Hasim Salih (Symizë)

Hasan efendi .(Kolanec)

Tahir efendi (Kolanec)

Ahmet aga (Dajmanec)

Ibrahim Hoxha (Klocë)

Ymer Sulejman (Klocë)

Fetah bej Shaban

Mustafa bej Goca

Nafiz Etem (Bickë)

Edhe Isa(Bickë),

Beçan (Plovisht

Qerim (Plovishtë)

Fetah Odo (Senisht)

Ibrahim (Kreshovë)

Hasan (Zvarishtë)

Zejnel (Zvarishtë)

Dalan (Zvarishtë)

Xhafer (Zvarishtë

Ali Mehmet (Lozhan)

Xheladin (Selcë)

Ali, Etem (Qeçkë),

Musa (Babjen)

Liman (Marjan)

Shahin Ali (Shurbeç)

Rezhep Bilal (Zboqi)

Hasim Hasan (Beras)

Ismail Hajdar (Këmëthekër)

Ibrahim (Shkozë)

Nazif (Shkozë)

Maksut (Mëmël)

Kasëm bej (Pirg)

Myrteza bej (Pirg)

Abdulla bej (Pirg)

Hasan bej (Çaushli).

Baba Hyseni (Teqe e Turanit)

Dervish Hajdari (Teqe e Turanit)

Edhe 5 dervishlerë (Teqe e Turanit)

Baba Qazimi (Qatrom)

Mehmet bej (Bilisht)

Dervish Muharremi (Bilisht)

Hysen bej (Bilisht)

Hasan effendi (Kapshticë)

Hysen efendi (Kapshticë)

Mehmet aga (Bitinckë),

Emin aga (Ponçarë)

Ali Rakip aga (Menkulas)

Islam aga (Çipan),

Elmaz (Hoçisht)

Gani (Hoçisht)

Shahin effendi (Graca)

Ali Efendi (Baban)

Rushan effendi (Stropan)

Alim aga (Stropan)

Rushan aga (Eçmenik)

Rexhep aga (Eçmenik)

Beqir aga (Pilur)

Emin aga (Vranisht)

Salih efendi(Vranisht)

Aliu efendi (Vranisht)

Alil aga (Cangonj)

Jonuz (Zëmblak)

Banush (Zëmblak),

Treni K-din (Progër)

Bodi (Progësr)

Malia (Progër)

Sela (Progër)

Andon Stavre (Progër),

Pandeli (Trajan)

Nikolla Vasil

Mësonjësi Ndoni Ikonomi

Qemal Dervish

Mehmet Haxhi

Dhe shumë të tjerë.

Ibrahim bej (Poloskë)

Myrteza bej (Poloskë)

Demir aga (Poloskë)

Sadik aga (Vishoticë)

Mehmet aga (Vishoticë).

Etem aga Kaja (Braçanj)

Demir efendi (Braçanj)

Veli bej (Verani) apo Verlan?

Ali aga (Verbani)

Istref aga(Verban)

Ismail, aga (Verban)

Banush aga (Verban)

Sheh Qermi (Bilisht)

Sheh Hasani (Bilisht)

Sheh Rizaj (Cangonj)

Sheh Hyseni (Pilur),

Dervish Ahmet (Progër)

Istref bej (Zagorçan)

Ahmet bej (Zagorçan)

Shahin bej (Zagorçan)

Asllan bej,

Muhamet bej

Koçi Tushi

Sandri Naum

Koli Paci

Tushi Ndinka

Simon Jovan