Cenimi i autoritetit të departamentit të kontrollit në Bankën e Shqipërisë, largimi i njëanshëm i inspektorëve, cenimi i pavarësisë dhe mospasja e zëvendësguvernatorit të dytë, kanë shkaktuar probleme në audit edhe për vitet 2006-2010. Kjo ka qenë një nga deklaratat që ish-Inspektorja e Përgjithshme e BSH-së, Teuta Baleta, ka bërë dje në Komisionin e Ekonomisë dhe Financës. Raportimi i saj ishte në cilësinë e ish-punonjëses në departamentin e kontrollit dhe të specialistes së fushës. Në të njëjtën kohë ajo çfarë Baleta theksoi se informacioni mbi shkeljet në Bankën e Shqipërisë nuk i përkasin informacionit të kualifikuar. Madje të gjithë shqetësimet janë adresuar në Këshillin Mbikëqyrës dhe se veshi i shurdhët në të cilat kanë rënë kanë shkaktuar edhe shkeljet ligjore dhe problematikat e zbuluara në institucionin monetar më të madh në vend. “Hetimi i brendshëm cilësohet si një veprim i pavarur dhe i fshehtë sepse ka mjaft rëndësi. Jep siguri objektive dhe këshillimi që është i projektuar në mënyrë të tillë që të përmirësojë aksionet e organizatës. Auditimi i brendshëm i ndihmon organizatës të përmbushë të gjitha detyrat në mënyrë të disiplinuar dhe sistematike dhe të përmirësojë efektivitetin e afrimit të rrezikut të kontrollit dhe të qeverisjes”- kështu e nisi, Teuta Baleta, rëndësinë e kontrollit të brendshëm. Sipas saj, ky nuk është një përkufizim i shpikur nga vetë ajo apo nga kuadri rregullativ, por është një përkufizim i rekomanduar nga organizata ndërkombëtare për auditin e brendshëm. Për të auditi i brendshëm duhet të ketë veprimtari të pavarur nga auditi i përgjithshëm i organizatës dhe përgjegjësia përfundimtare i mbetet drejtuesve të çdo organizate. E njëjta vlen edhe për Bankën e Shqipërisë.
Problematikat e auditimit të brendshëm në Bankën Qendrore
Lista e problemeve të konstatuara që më parë nga drejtoria që Teuta Baleta drejtonte dhe që u raportuan dje para komisionit janë: “Së pari, nuk u zbatua programi për trajnimin e sektorëve të departamentit të kontrollit, që përmirësojnë aftësitë profesionale të tyre. Rekomandim që me forcë e kishte lënë edhe FMN-ja. Që në fillim të detyrës kam kërkuar që zhvillojmë trajnimet afatgjata në formën e një shkolle dhe formimi profesional të përqendruar në tre module kryesore të rëndësishme për funksionimin e auditimit të brendshëm, që janë trajnime me standarde kontabël me njohuri statistikore. Sigurisht që ky propozim nuk u zbatua as edhe një herë deri në momentin që unë e lashë detyrën. Sigurisht që është mundësuar pjesëmarrja në trajnime të ofruara nga banka të tjera qendrore, por ata nuk mund të përmbushnin nevojat që ne kishim për trajnimin. Kjo çështje nuk mund të konsiderohet si një çështje e rëndomtë auditi, por ka të bëjë drejtpërsëdrejti me procesin e auditimit, siç është profesionalizmi i audituesëve.
Së dyti. Ka antagonizëm në sektorin e departamentit të kontrollit. Në cilësinë e drejtuesit të departamentit të kontrollit, kam propozuar strukturimin e tij, me qëllim që të përforcoja auditin e teknologjisë së informacionit për të reduktuar riskun e përqendrimit të njohurive dhe përvojës teknike jo vetëm nga një person i vetëm, në kushtet kur Banka e Shqipërisë po shtonte përdorimin e teknologjisë së informacionit dhe unë kam kërkuar të përforcoja pavarësinë e një auditi të brendshëm një aspektin juridik. Kam provuar të rrisja shkallën e standardeve të auditimit të brendshëm, përveç vlerësimit të auditimit të brendshëm, apo më mirë të vendosjes së një filtri apo shtrese të dytë vlerësimi cilësie. Miratimi i strukturës i departamentit të kontrollit, në fakt u vonua për një vit e gjysmë pa dhënë asnjë shpjegim, dhe pse në kushtet kur Banka e Shqipërisë, është një institucion që i ka ndërruar shpesh strukturat e veta. Së treti. Ka pasur raste kur janë cenuar burimet njerëzore dhe ka pasur rast kur është prekur drejtpërsëdrejti kompetenca e Inspektorit të departamentit të kontrollit. Burimet njerëzore në departamentin e kontrollit bëjnë disa veprime, nëpërmjet ndërhyrjes për largimin e inspektorëve pa propozim të inspektorit të përgjithshëm. Ka ptur probleme të tjera si mosnisja e procedurave për dhënien e vendit të punës, pasi departamenti i inspektorit u strukturua ose vonesa të deklarimit të riklasifikimit të inspektorëve apo të nënshkrimit të akteve të inspektimit të inspektorëve të tjerë.
Elivar Golemi refuzon edhe mundësinë e dytë
Nuk ka pranuar të marrë pjesë në seancën dëgjimore të komisionit të Ekonomisë dhe Financave, edhe pse i’u dha mundësia që të dëshmonte në komision dje, në orën 11:30. Deklaratat, të cilat kanë qenë kontradiktore me njëra-tjetrën, nuk kanë mundur të sqarojnë opinion publik, për refuzimin mbi pjesëmarrje. Ditën e parë, vetëm 30 minuta para fillimit të seancës dëgjimore, deklaroi se nuk do të merrte pjesë, pasi sipas saj, nuk është e ligjshme që të përfaqësojë Bankën e Shqipërisë në Komision. Në po të njëjtën shkresë, deklaronte se do të kthente përgjigje me shkrim për çfarëdo pyetje që komisioni do t’i drejtonte. Madje në një kohë sa më të shkurtër të mundshme. Në orët e vona të pasdites së datës 3 shtator, deklaroi se nuk mund të raportonte për komisionin pasi ai nuk është as institucioni i Gjykatës dhe as Prokurorisë. Ndërsa gjatë ditës së djeshme, deklarimi i zonjës Elivar Golemi ka qenë se Inspektori i Përgjithshëm nuk paraqitet në Komision se ligji “Për Bankën e Shqipërisë” ka të përcaktuar qartë tipologjinë e çështjeve për të cilat raporton në Kuvendin e Shqipërisë. Dhe më pas deklarata e dytë ka qenë se ligji nuk e lejon për të dëshmuar dhe se Kushtetuta thotë që: “Unë mund të shpjegoj dhe informoj Kuvendin, por jo të dëshmoj”.
Baleta: Kartmonedhat i digjnim, banka pa zv.guvernator të dytë
Arsyetimi për të mos shkelur etikën ka qenë edhe mënyra që Teuta Baleta, të mos u përgjigjej pyetjeve të deputetëve pjesëmarrës në Komisionin e Ekonomisë dhe Financave për skandalin e fundit të bankës, përgjegjësinë e Guvernatorit Ardian Fullani dhe këshillit aktual mbikëqyrës. Baleta u shpreh: “Jam këtu të jap dëshmi jo në lidhje me vjedhjen, sepse nuk kam informacion dhe nuk do të dëshiroja të shprehesha, kjo nuk do të ishte aspak etike për mua. Edhe pse mund të kem mendimin tim personal, sërish nuk mundem ta shpreh atë”. Baleta refuzoi të deklarojë edhe mënyrën e asgjësimit të parave nga tregu. Kjo pyetje iu drejtua nga deputeti Ervin Koçi. Përgjigjja ka qenë se edhe në këtë përgjigje ajo do të rezervohej të fliste sepse është një proces që nuk duhet të bëhet publik. “Dikur ka qenë më djegie, tani bëhet me një tjetër formë që nuk kam dijeni dhe nuk e di si organizohej procesi” u shpreh ish- Inspektorja e Përgjithshme. Sipas specialistes, mbetet e dyshimtë dhe shkelje ligji mungesa e zëvendësguvernatorit të dytë. Ajo shprehimisht ka thënë: “Që prej dhjetorit të vitit 2005, prej 9 vjetësh, më shumë se sa periudha e një mandati të Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë, këtij institucioni i ka munguar zëvendësguvernatori i dytë, përgjegjës për mbikëqyrjen e disa njësive në Bankën e Shqipërisë. Edhe ky është një fakt publik dhe nuk ka asnjë rrethanë për klasifikim të informacionit. Ky fakt përbën dobësim të kontrollit dhe kufizon vendimmarrjen ekzekutive dhe njëherësh, ai ekspozon kundrejt një rreziku edhe më të madh se mungesa e zëvendësguvernatorit të parë. Në këtë rast kemi shkelje ligji si dhe me cenim të autoritetit të Kuvendit, i cili ka përcaktuar që BSHja duhet të drejtohet nga tre emra administratorë. Së dyti, duke cenuar pavarësinë e auditimit te drejtorisë së kontrollit të brendshëm dobëson edhe mjedisin e kontrollit. Ky dobësim çon dështime të funksioneve, keqbërje apo edhe vjedhje”.
Autoriteti i inspektoriatit i cenuar, mungojnë të drejtat për hetim
Kufizimi i burimeve njerëzore, pati pasoja në ushtrimin e veprimtarisë së auditimit të brendshëm, sepse e kufizoi në sasinë e orëve të punës që kryhej. Me lëvizjet apo moslëvizjet e inspektorëve, në kundërshtim me propozimet e Inspektorit të Përgjithshëm, ndërhyhej një kompetencën e inspektorit të përgjithshëm. U deformua raporti im dhe i inspektorëve vartës si dhe cenimi i pavarësisë së auditimit të brendshëm. Së katërti. U kufizua aksesi në informacion deri në moslejimin total të tij, si dhe u mor përsipër interpretimi nga ana e njësive të auditit, nëse informacioni që na jepnin ishte jo për inspektorët e kontrollit. Nga njësi të ndryshme, kjo na kufizoi dhënien e informacionit të kontrollit. Gjë që është totalisht jashtë rregullores përkatëse dhe cenimit të drejtpërdrejtë të standardeve të tij. Për më tepër, merrej përsipër edhe interpretimi i informacionit nëse ishte i mjaftueshëm për të arritur në përfundime. Aksesi i lirë dhe pa kufizim në çdo kohë dhe në çdo informacion që ka lidhje me objektin e auditimit. Grumbullimi i evidencës audituese ra në ato nivele për të mbështetur konkluzionet pa u cenuar nga struktura ekzekutive. U cenuan kompetencat e inspektorit të përgjithshëm si i vetmi autoritet i përcaktuar me ligj për rregulloren dhe standardet ndërkombëtare. Së pesti, mosmarrja e përgjegjësisë së pranimit të rrezikut nga ana e drejtimit të Bankës së Shqipërisë. Auditimi i brendshëm të jetë një funksion efektiv,duhet që të tregohet kujdes nga rreziku. Duhet që mekanizmi të jetë i pavarur. Në këtë aspekt duhet që drejtimi i Bankës së Shqipërisë të ndërtojë mekanizmin e pranimit të rrezikut. Për rrjedhojë, nuk kishte vendimmarrje e rekomandime të auditimit të brendshëm gjë që shërbeu si një nxitës për një rrezik në Bankën e Shqipërisë. Pra u deformua raporti i vendimmarrjes së ekzekutivit”- u shpreh ish-inspektorja Teuta Baleta.
Erjon Braçe: Për Elivar Golemin është bërë kërkesa e shkarkimit
Pas sqarimit në Komisionin e Ekonomisë dhe Financave, mbi bazën ligjore ku ishte mbështetur kërkesa për të dëshmuar Inspektori i Përgjithshëm në Bankën e Shqipërisë, Elivar Golemi, kryetari i komisionit ka bërë edhe një sqarim të radhës, që nuk ka qenë vetëm mbi arsyet ligjore dhe vlerësimin antikushtetues të zonjës Golemi, por edhe kërkesën për shkarkimin e saj në Konferencën e Kryetarëve. Po kështu ai ka ironizuar qëndrimet publike për justifikimin e mospjesëmarrjes në seancën dëgjimore të komision. Ai akuzon se Elivar Golemi, nuk është autorja e deklarimeve publike, pesë të tilla në dy ditë. Secila prej tyre kundërshton njëra-tjetrën. Po në rrjetin social Facebook, ka reaguar edhe deputetja e Partisë Socialiste, Blerina Gjylameti. Sipas saj, qëndrimi i Elivar Golemit është absurd. Shprehimisht ajo ka shkruar: “Zonja Elivar Golemi në detyrën e inspektores të përgjithshme të Bankës së Shqipërisë na tregoi se me çfarë mendësie dhe se si ka shërbyer në atë funksion".