Studiuesi Jorgo Bulo, prej dekadash eshte marre me vepren e Cajupit, duke qene edhe nga Sheperi, ne prag te botimit te vepres se plote te tij rrefen: “Ka pjese te vepres qe asnjehere s’jane botuar ne permbledhjet e veprave t deritanishme, e qe kane qene te shperndara ne shtypin e kohes”. Por ajo cka eshte me e rendesishmja, pos risive qe shenon ky botim, eshte fakti se “Baba Musa lakuriq” qe asnjehere nuk eshte botuar e plote si veper. Per te vijuar me botimin e gjithckaje qe njihet deri me sot nga Cajupi, do te perfshihet ne vepren e plote te tij, qe sheh driten e botimit ne muajt e pare te vitit 2008. “Baba Musa lakuriq” eshte jo pak e degjuar nder shqiptare, por ama teksti integral asnjehere nuk ka qene ne duart e lexuesit. Jorgo Bulo rrefen se, “jane dy doreshkrime qe ekzistojne ne baze te nje analize te imte, eshte identifikuar se cili eshte teksti autograf, pra me shkrimin e tij, pasi tjetri eshte i dikujt tjeter qe e ka kopjuar dhe kaq. Dhe ne kemi marre ate te parin, origjinalin, per t’i sjelle vargjet e tij sipas vullnetit te fundit”.
Pos botimit te copezave te vepres se tij, qe asnjehere nuk jane perfshire ne veprat e Cajupit, te botuara deri me tani, ky botim shenon edhe nje risi te madhe. Sipas studiuesit Bulo: “Cajupi eshte botuar kahere, por kane qene me shume botime popularizuese, divulgative pa kerkesa te rrepta shkencore per stabilizimin e tekstit per teresine e opusit te tij, dhe tani jane krijuar kushtet qe kjo veper te jete te lexuesi”.
Pos botimit te vargjeve te panjohura me pare, edhe ajo pjese e vepres qe njihet, por qe eshte gjendur autografi, pra doreshkrimi i tij, do te botohen tanime jo mbi bazen e tekstit te botuar pas vdekjes, qe mund te kete edhe nderhyrje, por mbi bazen e tekstit autograf, qe perfaqeson edhe vullnetin e fundit te tij. Madje, kjo nuk ndodh vetem me Cajupin, por keshtu ka ndodhur edhe me vepren e Naim Frasherit, qe ne Panairin e 10-te te Librit, pati te parin kontakt me lexuesin. Bulo tregon se, “e gjithe seria e botimeve qe po botohet nga “Toena”, ne thelb eshte vullneti i fundit i tyre, dhe eshte kriter per botimin e tyre”. Kjo pasi keto jane vepra qe duhet te perfaqesojne vullnetin e fundit te autorit. “I thone teksti kanonik, pra ta pastrojme nga nderhyrjet redaktoriale, nga nderhyrjet e shtypit, nga harresat, shkurtimet dhe nga gjithcka qe ndodh ne procesin e botimit, duke iu referuar botimeve te para, atyre ne gjallje te autorit, ose doreshkrimeve te lena prej tij”, perfundon Bulo. Ka pasur kerkime te shumta per te mberritur te vepra e plote e Cajupit, per vite te tera madje. Ka pasur kerkime, sidomos ne shtypin e kohes, ku jane shperndare nje pjese e krijimeve te tij, te cilat nuk jane perfshire ne veprat e botuara deri me tani, ne Arkivin e Shtet dhe ne Arkivin e Institutit te Gjuhesise dhe Letersise me se shumti. Por, sidomos edhe nga arkivi personal i Cajupit, i cili ja ka besuar nje fshatarit te tij nga Sheperi. Dhe ato kane ndihmuar shume qe kjo veper e plote te bazohet ne tekstin autentik te vepres, qe pasqyrojne vullnetin e fundit te autorit.
Poezia, vlera e madhe e Cajupit
Opusi i vepres se tij ka nje rendesi te jashtezakonshme ne letrat shqipe. Por, nese duhet te vecojme ne ato cka Cajupi ka shkruar pergjate jetes se tij, studiuesi Bulo, qe per dekada merret me vepren e tij, shprehet se, “aty ku duhet te ndalemi eshte poezia e tij, qe shenon nje hap para ne zhvillimin e poezise shqipe ne menyre te vecante, jo poezia e tij patriotike qe ecen ne vazhden e rilindesve, po poezia e tij erotike dhe ajo me problematike shoqerore”. Interes te vecante, sipas tij, ka poema e tij e gjate, “Baba Musa lakuriq”, qe eshte nje parodi e Bibles, ku autori ve theksin ne skepticizmin e tij ndaj thelbit moral te njeriut. Duke sjelle per heren e pare frymen kritike bashke me Konicen ne letrat shqipe. Pra, kulturen e mendimit kritik, duke u shkeputur nga fryma himnizuese e poezise se Rilindjes. Duke vene ne kete menyre jo vetem theksin ne vlerat shpirterore te shqiptareve, por edhe ne thelbin e tyre. Kjo eshte nje merite e poezise se Cajupit. Por ajo qe ka me shume rendesi, per Bulon, eshte fakti se do te rivendoset e verteta, pasi vitet e fundit ka pasur shume aludime per vlerat e tij. “Do te tregojme nje te vertete - thekson Bulo, qe Cajupi eshte ai qe eshte, eshte i madh per ate qe eshte, vlera e tij eshte e patjetersueshme, pa pasur nevoje t’i shtojme vlera dhe t’i heqim pjese te vlerave te tij”.
Cajupi ne vepren e plote
Vepra e plote e Cajupit do te perfshije gjithcka te njohur dhe qe gjendet neper arkiva, si “Baba Musa lakuriq” qe asnjehere nuk eshte botuar e plote si veper, vepra dramatike e tij, komedine “Pas vdekjes” dhe tragjedine “Burri i dheut”, perrallat e La Fonten, “Lulet e Hindit” qe jane perkthime te tij dhe vjersha qe kane qene te shperndara ne shtypin e kohes, publicistiken dhe leterkembimin e tij. Pra, gjithcka qe ka dale nga dora e Cajupit e qe njihet deri me sot, do te perfshihet. Duke qene i pari botim i plote i vepres se tij. Shqiptaret njohin kryesisht “Baba Tomorin” dhe komedite e tij, “Katermbedhjete vjec dhender” dhe “Pas vdekjes” qe i ka bere te njohura venia e tyre ne skene. Ndersa veprat e tjera, sic eshte “Baba Musa lakuriq”, perkthimet e publicistiken e njohim fare pak. “Besoj se ky botim do te ndihmoje qe te njihet ne teresi, deri ne detaje vepra e Cajupit”, tregon Jorgo Bulo.
Anisa Ymeri : Gazeta Koha Jone
