Sheshiatdheu i veres qe nuk pi vere

Sheshi,atdheu i veres qe nuk pi vere
Ju kujtohet “Sheshi i Zi” dhe “Sheshi i Bardhë”? Dy marka të njohura të verës shqiptare për shumë dekada. Banorët e Sheshit, nga ku ka marrë emrin marka më e njohur e verës shqiptare, prodhojnë një nga pijet më cilësore të vendit, por për të mos e pirë kurrë vetë. Diçka ka ndryshuar me brezin e ri të sheshianëve, që pas ndërtimit të një ure lokale, po i rikthehen fshatit të tyre me namin kaq të madh. Sa për shtetin, në lidhje me ndihmën e fermerëve, atë harroje. Shteti shqiptar ashtu si për Sheshin, rri dhe sodit edhe komunitetet e tjera që kanë lartësuar marka të tilla...

Në Tiranë, në fundvitet ’70, qarkullonte një burrë me flokë të gjata, pak i përkulur ndjekur prej vështrimesh admirimi. Ky i fundit ishte kaq i madh, saqë të moçmit i lejohej, në atë periudhë diktature të paprecedent, që të mbante flokët e gjata. Quhej Abedin Çiçi dhe ishte specialisti më i mirë i frutikulturës vendase. Kishte hyrë në memorien popullore, sepse dikur me paratë e bursës në Itali, kishte blerë fidanë dhe kishte krijuar një fermë model...

Në këtë vend, ku drejtohemi në një ditë të kthjellët shkurti, akoma nuk po e zgjidhim dot dualitetin tonë, ekzistencën apo toponimin e vërtetë të fshatit Shesh. Një specialist i vjetër më ka treguar të dhënat e sakta. Afër Urës së Beshirit, një rrugë djathtas dhe pastaj do të ngjitesh. Kujdes, të kesh një makinë të lartë! Këto i ndërrojmë me shoferin, që kontrollon me kujdes udhën, ku një pluhur dheu, rri gjithnjë nga pas. Pak nga pak rebusi merr jetë. Një tabelë me emrin Shesh dhe pak më tutje: Shesim fidanë, i shkruar tmerrësisht keq. Në fakt, gjendet kaq afër Tiranës, saqë nga atje sipër në kodrat e tij ti mund të kontrollosh të gjithë jetën e qytetit.

Drejt Sheshit

Por nga atje, qyteti i stërmadh, jo vetëm ka qenë indiferent, por edhe i padrejtë me Sheshin. Ky toponim s’ka asnjë lidhje edhe me vetë konceptin gjeografik. Një brez kodrash 300-400 metra mbi nivelin e detit, kanë vetëm pak vende, pak metra katror për të përbërë sheshe, ndërsa atje kanë marrë jetë ndër shekuj hardhitë, që kanë prodhuar dhe përmirësuar hap pas hapi, një nga kultivarët më historikë të shqiptarëve: Sheshin e Zi dhe Sheshin e Bardhë. Nuk ka shumë histori, në të gjithën, por pak më vonë, dikush do na thotë se një agronom i zonës ka përgatitur diçka për historikun. Pas 25 minutash udhë nga udha qendrore, duket si heroizëm i kotë, që të kthehemi sërish pas. Shoferi hesht dhe kontrollon udhën.

E dimë pa folur se është i shqetësuar për makinën… Ndalemi. Kur qëndrojmë për t’u kërkuar dy punëtorëve të një hardhie në shpat kodre, që ta hapin pak vend për makinën e tyre, është edhe kontakti ynë i parë me sheshianët. “Ah, fshati, është tutje. Do të kaloni dhe atë ndërtesë, atje në kodër dhe do të vareni poshtë. Vetëm poshtë”, thotë një burrë i ri, me fytyrë të shëndetshme labi. Biem shpejt në muhabet. Më ankohet se një nga kronistët e televizionit shtetëror, që përgatit një emision në lidhje me bujqësinë, tashmë shumë i satirizuar dhe pjesë integrale në programin humoristik popullor të Top Channel TV, u shfaq një ditë. Vendosi kamerën dhe në vreshtin që po qëndrojmë bëri një emision, ku jo vetëm i dha pronësinë dikujt tjetër, por sikur të mos mjaftonte kjo foli për meritën e qeverisë shqiptare, që këtij vendi po i kthen shkëlqimin. “Aj...mos me ardh më ai mut, se do t’ia...”, më thotë fshatari befas në kulmin e zemërimit. Me pak fjalë, urrejtja e tij ka vend dhe për mua, nëse do ta teproj.

Nuk duam ta teprojmë, përveçse dua të marr vesh se pse ka qenë kaq i famshëm Sheshi dhe si mbeti ky kultivar kaq popullor. Asgjë, vetëm fjalë. Nuk di të më thotë më shumë . I kërkoj, të paktën emrat e fshatrave nga këtu ku jemi: Ndroq, Pinet, Sauqet, Lagjja e Re, Zhurje, Zbarqe e Kërçukje. Janë bërë pak ndryshime, derisa, për fat, vetëm tre muaj më parë mbaroi një urë ende e painaguruar. Një shkollë, pak shtëpi që fillojnë nga poshtë udhës, në këto shtatë tetë kilometrat deri sipër në fshat. Pak dhjetëra frymë në fshat dhe më pak shtëpi. Duhet të ketë kohë pa miq, sepse burrat janë të ngeshëm. Por njeërzit e fshatit punojnë çdo ditë, të paktën nga ajo që shikojmë dhe...në ditë shiu normalisht duhet të jetë krejt i paqarkullueshëm. Bash aty, ku i gjej ata.

Në mbarim të studimeve disavjeçare në Itali, gjithë kursimet personale ai i përdori për të blerë disa qindra fidanë pemësh, që më vonë, nga Fidanishtja e Tiranës në Laprakë, do të përhapeshin e shumoheshin në gjithë Shqipërinë. E ndërsa të gjithë jetën e tij e shkriu për zhvillimin dhe rritjen e pemëtarisë shqiptare, ai u kthye në një legjendë të gjallë në këtë fushë, kudo në vend....

Pse u la pas dore?

Ata, qëndrojnë pak të veçuar me njëri-tjetrin dhe punojnë pa fjalë. Janë vëllezër. I madhi me më të voglin. “Për mua, u la pas dore se Sheshi ka qenë një vend shumë i zhvilluar”, -më thotë vëllai më i madh me emrin Shefqet . I kujtoj udhën. “Rruga ka qenë dhe është prishur pak nga pak”. “Është braktis mor vëlla, -hidhet i vogli.…Burri i qetë i bën shenjë të heshtë: “Fshati lëvizi i gjithë, prej pengesave të ndryshme. Ura ishte pengesa kryesore. Një pasarelë u bë në vitin 1976, ndërsa prodhimet nga fshati, përcilleshin poshtë drejt lumit dhe atje me kafshë nxirreshin matanë. Ura ka 5-6 muaj që është bërë. Emri mbeti, nuk e di sesi, kurse ne për sa i përket verës dhe rakisë i mësuam vonë. Ne thjesht kemi tregtuar. Si ishte koha atëherë?- do të thuash. Bëhej kontratë e heshtur dhe çohej malli në Pazar dhe atje shitej. Burimi ishte pemëtaria dhe në veçanti rrushi.

 Varieteti shkonte me vendin që i përshtatej atij. Dhe këtu bëhej” . I vëllai nuk e lë. Kultivarët e Sheshit të Zi dhe të Bardhë ishin më të përshtatshmit dhe prej kushteve të vendit. I pyes për pronën. “Këtu ne e kemi të trashëguar. E kemi pronë të vetme. Vetë, i pesti vëlla që punojmë. Nuk kemi pas probleme”. Gim Lami, 40-vjeçar, i vëllai, një fytyrë që mund ta hasësh qetë në Labëri gjen tani momentin të shfryjë. Pse sherosesh? –i them. “S’është puna e sherrxhiut, por jemi të braktisur si fshat komplet. Të gjithë këtë parcelë e kemi bërë me shpenzimet tona. Ata (Ministria e Bujqësisë) thonë se japim grante, por ne nuk kemi marrë as pesë lekë të vjetra. Këtu s’ka shtet. Vinë vetëm për vota.

Këtu është bastion i majtë, por interesi mbi gjithçka. Kryetarja e komunës së Ndroqit që mund të na ndihte, ishte e PS-së dhe kaloi te LSI-ja për interesat e veta. Fondet i merr burri i kryetares së komunës dhe populli i shkretë s’di gjë fare. Unë, vetë, jam në Këshillin e Komunës, por s’iki: Pse të iki dhe të tallem me katunarët e mi... E pe rrugën si ishte! Vura në makinë 2 kv e ca dhe gjithë kohën i jepja me të parin se nuk ecte makina... . Kemi mbetur keq i gjithë fshati. Pavarësisht se kanë ik nga kushtet e këqija dhe nga ura po rikthehen sërish atje ku kanë lind..”. S’ka si të ndodhë ndryshe. Sheshi është një nga fshatrat më pjellorë të Tiranës dhe aty mund ta këpusësh bistakun deri në dhjetor, sipas tyre. Ai, për shkak të kushteve, i prodhon të gjitha varietetet. Duhet thjesht pak ndihmë. Por, në çmimet, që janë në treg, duket se është si mision i pamundur.

Plehrat kimike kushtojnë 12.500 lekë, ndërsa Ureja 5.000 lekë. “Bleva superfosfat 2 Kv për 5.200 lekë, Punëtori do 1.500 lekë. E kupton që ne punojmë dhe ndërrojmë thjesht lekun. Ky vjen nga Tirana dhe punon këtu me mbajt familjen”, më thotë Gimi për të vëllain më të madh Shefqetin. Paratë, dhe ato që mund të nxjerrin nga fidanët, po pakësohen nga dita në ditë, kurse rrushi që prodhohet bllokohet jo vetëm prej udhës, por sepse “vjen me 200 lek nga Maqedonia pa doganë. Jemi bërë shumë pesimistë.

Kam një dynym poshtë në një serë ku është 120 lekë fara e domateve dhe e kastravecit. E merr domaten për zemër kau dhe s’merret vesh se çfarë del. E kupton! Detyrohem dhe i mbaj 3-4 vjet dhe i le. Katër vjet një pemë”. Shefqeti është më i matur. Më flet filozofikisht: “Marrëdhënia e njeriut me tokën është lënë shumë pas dore. Ura është bërë vetëm pak muaj më parë dhe madje akoma s’është bërë inaugurimi. Problemi kryesor është rruga: ajo që lidh vendin. Ne kemi 5 dynym për çdo vëlla. Kemi hyrë për fidanin vetë dhe gjithë shërbimet i kemi bërë po vetë dhe të gjitha pa përfitu dhe asgjë më të vogël nga shteti …dhe ka 7 vjet që kemi ndërhy por asgjë...”. Në fakt, këtë, e konfirmon Gimi, i vëllai. “E merr ujin vaditës vetëm me 50.000 Euro dhe e çon në majë të fshatit si gjithë bota. Ne kemi punuar jashtë. Mjafton që të vësh sahat në parcelë. Unë, ai, kushdoqoftë, hap rubinetin dhe ujis dhe në fund të muajit të jap paratë dhe shkon kot”.

Pse nuk pinin sheshiotët

Më kot, mundohem ta qetësoj. Duhet t’i kem hapur plagë. Zbres me Shefqetin, që më tregon vreshtin dhe tiparet e Sheshit të Zi. Shiko këtu, më thotë befas: Sheshi i Zi dallohej nga sythet e shpeshtë dhe ngaqë hardhinë e ka si të kuqe. Ka shenjat e veta karakteristike. Ne që merremi me këtë punë e dimë...”. Burri do të më sqarojë ende diçka... por, i them se duam të ikim.

“Ka rënë murtaja, po shuhen pemët. Po presin ullinjtë, i shkatërruan vreshtat, pemët, pyjet... Po e kthejnë në shkretëtirë këtë vend, sa të merr të qarët... Ç’po bëhet kështu? ...I shkulnin pemët katilët dhe ato binin përdhe si njerëzit e sharruar nga plumbat”, i thoshte Xhevdet Shehut në një shkrim që ka bërë ky.
...Ajo diçka është e pamundur. Në Sheshin sipër, mbërrij pas pak. Dy burra të ngeshëm janë shtrirë poshtë kurorës së një ulliri dhe ndërrojnë pak muhabet me njëri-tjetrin. Nuk duan të flasin për asgjë. Shkëmbejmë pak fjalë. Sheshi është një fshat i bukur, por tejet i lënë pas dore. Shtëpi të thjeshta, por të ndërtuara me gurë, të pastra janë kudo. Kanë zbritur dhe shumë të huaj. Sheshiotët kanë filluar, që pas ndërtimit të Urës në Sheshin e poshtëm, të rikthehen. Bash, për fatin tonë, duke u çapitur, një burrë që do të afrohet, 70- vjeçar ngjit një si rrëpirë. Bashkohemi të gjithë dhe burri, pas pak flet. Sheshiotët, ndryshe nga fshatarët e tjerë të Tiranës janë të thjeshtë dhe të paekzagjeruar.

 Kanë punuar gjithnjë dhe kanë parë thjesht punën e tyre. Në ish-kooperativën e Tipit të Lartë “Myslym Peza” ata shquheshin jo vetëm për rendimentet, por edhe për punën e tyre. Rexhep Lami, si do më thotë që quhet, më tregon për fisin e tij, por edhe për sheshiotët. Nuk pinin kurrë alkool prej besimit, ndaj e kishin fare të paimagjinuar sesi ishte lëngu që rridhte nga vreshtat e tyre. Aman, dinin mirë se Zoti u kish dhënë një natyrë të mrekullueshme që edhe pa e vaditur, do t’u jepte prodhim. Sheshin e rreh nga të gjithë anët dielli, ndërsa toka shtufore është e përshtatshme për prodhimet e tyre dhe e mban ujin. “Sheshi ka qenë 900 frymë para demokracisë. Njime s’ka më njerëz. Emri i madh ka mbet se për herë të parë këtu është kultivu rrushi. Njësoj si unë që kam pas një vresht, por kanë qenë tri breza që e kanë bërë gjyshi-baba dhe unë”.

E pyes për cilësitë e rrushit, dhe nëse di gjë më shumë me historinë gojore. Ngre supet. Befas më rrëfen sesi ai hyri në kooperativë. Si ishte ulliri, etj. Por alkoolin nuk e ka vënë kurrë në gojë. Aty pas lumit e dorëzonin dhe dikush tjetër e merrte. “E ka përqindjen e sheqerit më të lartë. Ne e kultivonim, por nuk e pinim se s’ishin besimtarë. Një cikë si shumë besonim, me thënë të drejtën. Me kalimin e kohës, kalamajtë e mi kanë bërë verë dhe raki dhe e pinë. Unë për veten teme, edhe sot nuk e pi më. Me kalimin e kohës, si kultivim frutor është prishur, ndërsa si kultivim njerëzor ai shkon me kohën”. Burri i vjetër, kujton se do të ishte ai plaku i vjetër, që dikur ecte nëpër Tiranë me flokët e gjatë, që erdhi dhe mori përvojë nga sheshianët. Ai jepte dhe merrte eksperiencë dhe kujton sesi fliste me të atin e tij, por edhe me atë vetë për rrushin e vendit. Këtu burri futet dhe në rrëfimin tonë. Burri që bëri fermën e mirënjohur “Gjergj Dimitrov”, gjeti jo vetëm shumë gjëra të jashtëzakonshme te fshatarët e Tiranës, por edhe shumë motive”. “Pse nuk janë si ju fshatarët e tjerë të Tiranës?” -e pyesim ne.

“Kjo erdhi se ne jemi popull i butë. Se jemi punëtorë dhe se punëtori është i butë dhe kjo ndikon shumë. Në familjen e tij me katër fëmijë të rritur “prodhohen 10-15 kv rrush, nja dy kv ullinj. Rrushin e jap me shumicë se çuni s’ka kohë, por edhe se jam i sigurt që unë me timen e kam ba të përsos, por t’i futem vetë dhe si fetar dhe për tregti s’jam”. Referenca më e vjetër që gjej është se që në kohën e Zogut për rrushin e Sheshit kishte pëlqim të veçantë. “Ishte një tregtar Kici i Llackës. Ai e bënte me bucela druri. Ai njohu njëherë rrushin, kur ia sollën poshtë dhe e gënjyen. Ai e zbuloi sepse e dinte mirë kush ishte lloji i Sheshit”. Është kohë tjetër dhe plaku kujton se ndërsa dikur për insekte e spërkasnin 2 herë, tashti u duhet deri 6 herë. “Është prish ambjenti...”, më thotë intim.

Rikthimi

Ambjenti i mirë dhe njerëzit që po afrohen sigurisht që nuk e kanë treguar ende dorën e plotë të njeriut. Plaku ikën shpejt, ndërsa neve në kthim - në një shpat gati të zhveshur dhe me shkurre - shohim sesi dy burra punojnë të vetmuar, duke hapur gropa. Po mbjellin ullinj dhe me parashikimet më optimiste presin që të kenë prodhim sa për vete, por vetëm pas shtatë vjetësh. Genc Gjoshi 43 vjeç, që ka një bluzë ku shkruhet “I was not here”, ka mllef, por gjithsesi të kontrolluar: “Tani këtu janë duke punu dhe bëjnë ullinj. Por, s’ka as lekë dhe as shtet. U jemi kthy, por s’përballohen. Për një parcelë s’ia vlen, se vetëm plehra nuk përballohen 60.000 lekë për një kv plehra. Shteti s’ndihmon fare. Asnjë lloj ndihme. Hap një gropë dhe pres që të bëhet ulliri për shtatë vjet dhe të kem diçka. Me 7501 kam një dynym për frymë. Jam vetë i shtatë dhe nuk i plotësoj dot se nuk është tokë kjo...”.

E pyes se është pretenduar që në shumë vende ulliri jepet falas. “7000 lek është rrënja,- më sqaron-, dhe nuk e di nëse zë apo jo. Unë pres që për tri vjet si thonë këta, për prodhim, por të shohim…Sheshit i kanë marrë vetëm emrin, s’i japin asnjë ndihmë dhe Sheshi ka qenë shumë për rrushin. Ah sa keq më vjen, por ç’të them”. E ka një logjikë të thjeshtë, që është shumë e pranueshme. Mund që në këtë vend të prodhohej rrushi dhe pse jo, edhe që të bëhej një kantinë. Në këtë rast, fshatarët privoheshin nga një udhëtim i gjatë, kurse ata vetë mund të nxirrnin fitimin e duhur. A mund të bashkohen? Kjo është utopi. Bashkimi, quhet komunizëm në Shqipëri. E lë aty, ndërsa më duket si mision i pamundur kjo që do të bëjë. Më duket si personazh letërsie, por burri më qesh. Në këtë vend punohet dhe kjo është ajo që e dallon nga të tjerët.
...
Shkruaj letra, po s’më përgjigjet njeri. Trokas nëpër ministri, po s’më pret kush... Ja, sa i nisa një letër Ministrit të Kulturës dhe një Kryeministrit për ullinjtë...

- Po pse Ministrit të Kulturës?

- Si pse? Atij i takon të merret me këtë punë. Ka kulturë më të madhe se të merresh me ullirin?! Me ullirin e me pemët! Atij i takon në radhë të parë, pastaj ministrave të tjerë, do thoshte plaku Abedinnë fund të jetës..

Vërtetë, por Ministrit të Kulturës tek ne do t’i dukej sikur e dërgonin për të dhënë eksperiencë në Pasadena, nëse do merrte këtë letër. Pak minuta më vonë, jam me një plak në buzë të fshatit të poshtëm. Xhevdet Hidri, pak minuta më vonë, më rrëfen se ka dhe shumë sens humori. Më fton në shtëpi dhe e qesëndis veten gjithherë. Tallet me një varietet Kardinal, por që s’është kurrë si ai Sheshi i tyre. Dhe, në fund, më thotë se Sheshi, si gjithë Shqipëria është i braktisur. Të mendosh, është vetëm pak metra larg asfaltit në rrugën kryesore që të përcjell në Tiranë. Këtu e mbyll dhe unë. I premtoj se do të rikthehem sërish, ashtu si Gimit dhe Shefqetit u premtoj fotot. Por, nuk e di nëse do të vi më, në fshatin që prodhon verën më të mirë të Shqipërisë dhe që për hir të besimit fetar nuk e pi vetë. Më kujtohet sërish plaku me flokë të gjata që rrotullohej i ndërkryer dhe nuk i jepte askush përgjigje. Sepse nuk ka përgjigje dhe sot e kësaj dite për sheshianët në shkurtin e dimrit të vitit 2011.

Artikujt e fundit


Reklama

Reklama