Mbi greket dhe shqiptaret

Mbi greket dhe shqiptaret
Dhe ja që edhe një diplomat italian, zoti Silvestrelli, ministër në Athinë, e ka menduar të thotë disa të vërteta të vogëla për çështjet e mësipërme. Si shpirt kritik zoti Silvestrelli nuk ka arritur të kënaqet nga opinionet e rëndomta. Atij vendi ku ai ndodhej, ai ka dashur t’i studjonte etnografinë dhe gjendjen dhe përfundimi i kërkimeve të tij ka qënë një promemorie që është botuar te Buletini i Ministrisë së Punëve të Jashtëme të Italisë dhe që përmblidhet në rreth 150 faqe.

Në këtë promemorie tërheqin më shumë vëmendjen dy pika, ku zoti Silvestrelli vëren:

1. Që banorët e sotëm të Greqisë nuk vijnë nga grekët e lashtë, por janë përfundim i një përzierje të sllavëve, shqiptarëve dhe latinëve;

2. Që Greqia ka për kufi në veri, Shqipërinë.

Këta dy konstatime të diplomatit të ditur kanë ngritur në Greqi zëmërim dhe protesta të forta, nga të cilat një i huaj e ka të vështirë të formojë një mendim të saktë. Qeveria italiane ka menduar se duhej të tërhiqej përpara këtij shpërthimi qesharak popullor, por për të vënë më mirë në dukje faktin se ajo e vlerëson përfaqësuesin e saj të shquar në Athinë, e ngriti zotin Silvestrelli në rang ambasadori dhe e akreditoi me atë detyrë pranë oborrit të Madridit.

Nga dy pikat që shtron diplomati italian, unë do të komentoj vetëm  të dytën.

E para, ajo që ka të bëjë me prejardhjen e grekëve të sotëm tashmë është pranuar si e vërtetë e pakundërshtueshme.

Ata që, pas monumentit klasik të Fallmayerit dhe aq veprave të tjera të kritikës historike vazhdojnë të besojnë në prejardhjen helene të grekëve të sotëm, mund të kenë të gjitha pretendimet, me përjashtim të atij që janë të aftë të gjykojnë. 

Që në Greqi banon një grumbull sllavësh, shqiptarësh, latinësh por edhe – ndonëse në sasi të vogla – gjermanësh, keltësh, normandësh (kryqëzatat) dhe çifutësh (shekulli i I-rë dhe i II-të pas Krishtit) nuk ka vend për as më të voglin dyshim.

Veçse grekët nuk kanë pse ta ndjejnë veten të turpëruar për këto prejardhje. Një përzierje racash nuk është domosdoshmërisht e keqe. Përkundrazi, dhe mjafton të kujtojmë se populli më artist dhe më i njerëzishëm që ka ekzistuar ndonjëherë, populli francez, është një konglomerat i të paktën tri racave. Përveç kësaj, për grekët është më mirë që e vërteta të dihet. Kjo është më e favorshme për ta. Si pasardhës të grekëve të lashtë ata shfaqen të bastarduar, përkundrazi, si përzierje relativisht e vonshme e shumë racave ata janë një popull i ri, dhe, si i tillë, kanë të drejtën për një kredi të gjatë përpara se të tregojnë vlerën e tyre. Nga ana tjetër, ata jetojnë në Greqi, dhe u është besuar gjuha e grekëve dhe pavarësisht nga çdo gjë tjetër për këtë arsye të dyfishtë duhet të quhen grekë; por që kuptohet vetvetiu që kjo fjalë nuk ka për premisë logjike vazhdimësinë etnike.”

Le të vimë te pika e dytë e zotit Silvestrelli. Grekëve u ka vajtur në mendje t’i japin Shqipërisë së Poshtëme emrin e saj të vjetër të Epirit, dhe nëpërmjet kësaj, me marifet, lënë të kuptohet që ky vend ka qënë i banuar nga grekët dhe një ditë duhet të bëjë pjesë në Greqi, dhe se kështu Greqia nuk është ngjitur me Shqipërinë. Për grekët ka vërtet një Shqipëri të Veriut por jo një Shqipëri të Jugut; Shqipëria është si të thuash një distik që ka vetëm një varg ose një aleksandrin që ka një gjysmëvarg.
Mirpo, të gjitha këto pretendime janë qesharake dhe të ndyra.

1. Straboni na mëson se epirotët nuk flisnin greqisht, ata ishin të huaj. Straboni na thotë se kombet epirotas ishin barbarë domethënë të huaj për racën dhe gjuhën greke (Veprat e Strabonit, VII, 6-13, faqe 267. Botim i Dübner Müller);

2. Para se shqiptarët të jenë vendosur në një Epir grek, janë grekët ata që kanë vajtur – një numër i vogël sigurisht – në një Epir shqiptar.

3. Shqipja është quajtur gjithmonë gjuhë epirotike. Dictionarium latino-epirotikum; F.Bardhit (Romë, 1635) është një provë e kësaj. Nuk ka as dyzet vjet që Rossi botoi përsëri në Romë një Vocabolario italiano-epirotico që nuk është gjë tjetër veçse një fjalor shqiptar;

4. Në të gjitha shkrimet e mëparshme mbi dredhitë greke, njëjtësia midis fjalëve Epir dhe Shqipëri e Poshtëme është e plotë.

5. E njëjta gjë është edhe në hartat gjeografike. Unë do të kënaqesha vetëm me një shembull: Në 1827, admiraliati anglez ka botuar një hartë zyrtare të bregdetit të Shqipërisë, hartë e përgatitur nga një komision hartografësh anglezë, austriakë dhe napolitanë: në të përfshihet i gjithë bregdeti i Epirit.1

6. Rusët, francezët dhe anglezët kanë patur me radhë në ishujt jonianë një regjiment që ata e quanin zyrtarisht regjimenti shqiptar: të gjithë ushtarët e këtij regjimenti ishin rekrutuar në Epir, të gjithë të së njëjtës fe si grekët, dhe megjithatë të gjithë i thoshin vetes shqiptarë dhe flisnin shqip. Një nga oficerët e regjimentit franko-shqiptar2 ishte Marko Boçari, i cili në atë kohë, me kërkesën e Pukëvilit, ka shkruar edhe një fjalorth dorëshkrimi i të cilit gjendet në Bibliotekën Kombëtare të Parisit (Fondit shqiptar nr.1): ju kujtohet që ne e kemi vënë në plan botimin e këtij fjalorthi. Po ai Boçar shkëlqeu në luftën për pavarësi, duke kujtuar, i gjori, se bëhej fjalë për të krijuar një mbretëri shqiptaro-greke. Nipërit e tij, që mbajnë ende mbiemrin e Boçarëve, tani e quajnë veten helenë dhe pasardhës të Themistokliut: Përshëndetje pasardhësve të Themistokliut! Ju e shikoni që, që të gjithë helenët janë po aq të vërtetë sa nipërit e Boçarit tonë. Përveç kësaj, në Athinë ka djem të Bavarnave të vendosur në Greqi në kohën e Otomit, që edhe ata e quajnë veten helenë, sigurisht pasardhës të Perikliut: Përshëndetje pasardhëve të Perikliut!

7. Tradita diplomatike e të gjitha fuqive evropiane ka njohur pakufizim njëjtësinë e Epirit dhe të Shqipërisë së Poshtëme. Qysh prej një muaji kam në dorë qindra dokumente të pabotuara që kanë të bëjnë me Shqipërinë, dhe, në të gjitha njëjtësia midis Epirit dhe Shqipërisë së Poshtëme është aq e plotë sa ajo midis Lytesë dhe Parisit ose Ali Hoxhës dhe Hoxhë Aliut.

8. Më në fund, i huaji që përgatit një studim mbi Shqipërinë dhe ka dyshime mbi çështjen e të qënit të Epirit Shqipëri le të udhëtojë ca ditë nga Elbasani në Pargë dhe nga Vlora në Janinë, domethënë le të përshkojë si turist Epirin nga Veriu në Jug dhe nga Perëndimi në Lindje, për së gjati e për së gjeri, duke i rënë kryq e tërthor në mënyrë të tillë që të vizitojë sa më shumë fshatra që të jetë e mundur – pastaj të vijë dhe të na kundërshtojë.

Tani po u bëj një pyetje grekëve të zgjuar dhe që dinë të mendojnë: A besojnë ata vërtet se këto dredhi foshnjarake i shërbejnë interesave të Greqisë?

*Albania e vitit 1901 (vëllimi G, faqe 141)

Artikujt e fundit


Reklama

Reklama