Turizmi fetar në Shqipëri: Mes artit, historisë dhe besimit. –
Turizmi fetar në Shqipëri: Mes artit, historisë dhe besimit. –
Nga: Zylyftar Hoxha. –
Si në të gjithë botën, edhe në Shqipëri, objektet e kultit kanë ngjallur interes të veçantë, sepse qëndrojnë mes artit nga ana arkitekturore, historisë për nga koha dhe besimit në aspektin shpirtëror.
Shqipëria, ndoshta është vendi më i çuditshëm në botë për harmoninë e besimeve fetare. Xhamia dhe kisha, jo rrallë qëndrojnë në balancë me njera-tjetrën si krahët e një peshoreje.
Për shkak të formimit tim intelektual dhe të interesit si publicist, kudo që kam shkuar, në qytet apo në fshat, në fushë apo në mal, në radhë të parë jam interesuar për të parë dhe vizituar objektet e kultit, sepse ato janë objektet më të ruajtura, më të konservuara të trashgimisë sonë historike dhe kulturore, ku mëson për të kaluarën, ku sheh dhe ndjen zërin e shpirtit të brezave të tërë historikë.
Në shumë raste, kur ka qëlluar, kam marrë pjesë në ceremoni dhe shërbesa fetare. Në respekt të ndjekësve dhe besimtarëve kam hequr këpucët dhe jam ulur në gjunjë kur jam ndodhur në xhami; kam bërë kryqin dhe kam zënë radhën për meshë dhe për t’u tymosur me thim jam kur kam qenë në kishë katolike apo ortodokse; jam përkulur me dorë në zemër para baballarëve dhe dervishëve të teqesë dhe kam kruar xhepat për të gjetur ndonjë monedhë për ta hedhur në tyrben apo mekamin që më ka dalë përpara.
Më poshtë në mënyrë të përmbledhur po japim disa të dhëna për fetë dhe objektet e tyre në Shqipëri, objekte që thjeshtë mund të vizitohen, por edhe mund të frekuentohen për shërbesa fetare.
Numri i objekteve të kultit
Sot numërohen 1668 kulte fetare të pesë komuniteteve fetare, tashmë të njohura nga shteti shqiptar. Shifrat e objekteve fetare kanë ndryshuar shumë vitet e e fundit, për shkak të ndërtimeve të reja ose të mosfunksionimit më të disave prej tyre. Sipas një raporti të besueshëm statistikor, në Shqipëri ekzistojnë 873 xhami, 173 teqe në gjashtë gjyshata të vendit për bektashinjtë; 794 kisha katolike, ortodokse dhe protestante, përkatësisht: 196 kisha katolike, 148 protestante dhe 450 ortodokse. Sipas Komunitetit Shtetëror për Kultet, pjesa më e madhe e objekteve të kultit kanë rëndësi historike dhe shërbejnë për të identifikuar periudha të veçanta të historisë së vendit. 201 objekte kulti fetare janë shpallur monumente kulture, nga të cilat 33 objekte i përkasin fesë islame dhe 168 fesë së krishterë (katolike dhe ortodokse), siç janë: Xhamia e Et’hem Beut, Kisha e Shën Mërisë, Kisha e Shën Nikollës, Teqeja e Frashërit etj.
…dhe i besimtarëve
Të dhënat mbi numrin e besimtarëve të religjioneve të ndryshme në Shqipëri, sido nga burime zyrtare, përsëri janë të diskutueshme dhe ndonjë herë edhe të papranueshme nga palët. Për të qenë më konkret dhe më të besueshëm, po japim të dhënat e INSTAT mbi Censusin e Përgjithshëm të Popullsisë dhe Banesave të vitit 2011, publikuar më 2012:
Popullsia banuese në Shqipëri në vitin 2011 rezultoi 2.8 milionë banorë, nga të cilët, 1.58 milionë ose 56.7 për qind, rezultuan myslimanë, 58,624 vetë ose 2.1 për qind rezultuan bektashinj; 281 mijë vetë ose 10 për qind qenë katolikë dhe 189 mijë vetë ose 6.7 për qind; qenë ortodoksë; pa religjion qenë 154 mijë vetë ose 5.5 për qind të popullsisë; ateistë 70 mijë vetë ose 2.5 për qind të popullsisë dhe një përqindje e fare e vogël, qenë të besimeve të tjera.
Shpërndarja (harta) e objekteve të kultit Monument Kulture në Shqipëri
Tiranë
Xhami: Xhamia Dine Hoxha, Xhamia e Haxhi Et’hem Beut te Kulla e Sahatit, Xhamia e Kokonozit, Xhamia e Tabakëve, Xhamia e Prezës; Xhamia e re, në ndërtim e sipër
Teqe: Kryegjyshata Botërore Bektashiane, 1925; Teqeja e Sheh Dyrrit e sektit (tarikatit) kadiri, Teqeja Halveti, Tyrbja e Kapllan Pashës, Tiranë; Tyrbja e Nuses, Mullet;
Kisha: Katedralja e re ortodokse “Ngjallja e Krishtit”, ngritur mbi katedralen e vjetër, Katedralja e Shën Palit; Kisha e Shën Prokopit; Kisha Katolike “Zemra e shenjtë e Krishtit”; Kisha Ortodokse e Ungjillëzimit; Kisha e Shën Premtes, Çetë, Kavajë; Rrënojat e Kishës Shën Mëri, Linzë-Surrel, Tiranë
Sinagoga: Sinagoga e hebrenjve e ndërtuar kohët e fundit në Tiranë
Berat
Xhami: Xhamia e Kuqe, Xhamia e Bardhë, Xhamia Mbret, Xhamia e Plumbit, Xhamia e Beqarëve, Xhamia e Hysen Pashës, Xhamia e Telelkave
Teqetë: Teqeja e Helvetive, Teqeja e Rufaive, Berat; Teqeja e Kulmakut, Tomorr; Teqeja e Vokopolës, Teqeja e Prishtës, Teqeja e Backës, Teqeja e Therepelit
Kisha: Katedralja Fjetja e Shën Mërisë, Kisha e Shën Mëri Vllahernës, Kisha e Shën Mëhillit, Kishën e Shën Triadhës; Kisha e Shën Todrit; Kisha e Shën Marisë, Mbreshtan; Kisha e Ungjillizimit, Kozarë; Kisha e Shën Kollit, Perondi; Kisha e Shën Mitrit, Drobonik;
Korçë
Xhami: Xhamia e Iliaz Bej Mirhaorit, Korçë
Kisha: Manastiri i Shën Prodhromit, Voskopojë; Kisha dhe Manastirit të Shën Marisë Lubonjë; Kisha e Shën Thanasit, Voskopojë Kisha e Shën Mëhillit Voskopojë; Kisha e Shën Kollit Voskopojë; Kisha e Shën Marisë, Voskopojë; Kisha e Shën Jovanit, Boboshticë; Kisha e Shën Mitrit, Boboshticë; Shpella e Maligradit, Korçë; Kisha e Ristozit, Mborje; Kisha e Shën Gjergjit, Shipckë; Kisha e Shën Triadhës, Lavdar i Oparit; Kisha e Shën Mitrit Bezmisht, Korçë; Kisha e Shën Marisë, Vithkuq; Kisha e Shën Mëhillit, Vithkuq; Kisha e Shën Gjergjit Dardhë; Shpella e Shën Marisë, Bezmisht; Kisha e Shëndëlliut, Voskopojë; Manastiri Shën Marenës, Llëngë, Pogradec; Rrënojat e Kishës Paleokristian dhe mozaikët Lin, Pogradec; Rrënojat e Kishës Bizantine, Lin, Pogradec;
Gjirokastër
Xhamitë: Xhamia e Teqesë, Xhamia e Meçites, Xhamia e Dunavatit, Gjirokastër
Teqetë: Teqeja e Zallit, Teqeja e Frashërit, Përmet
Kishat: Kisha e Shën Premtes, Përmet; Kisha e Shën Mërisë, Leusë, Përmet; Kisha e Shën Mërisë, Seran, Përmet; Kisha e Shën Mërisë, Kosinë, Përmet; Kisha e Shën Sotirit, Tremishtë, Përmet; Kisha e Shën Mërisë, Bënjë, Përmet; Kisha e Shën Mërisë, Okdunan, Përmet; Kisha e Shën Dëllisë, Buhal, Përmet; Manastiri i Shën Qirjakut dhe Julitës Dhuvjan, Gjirokastër; Manastiri i Shën Mërisë, Goranxi, Gjirokastër; Manastiri i Ungjillizimit, Vanishtë, Gjirokastër; Kisha e Manastirit të Shpërfytyrimit Mingul, Gjirokastër; Kisha e Manastirit të Shpërfytyrimit Çatistë të Pogonit, Gjirokastër; Kisha e Manastirit të Shën Triadhës, Pepel, Gjirokastër; Kisha e Manastirit të Shën Ilias Jergucat, Gjirokastër; Kisha e Manastirit të Shën Mërisë Spilesë Tranoshisht, Gjirokastër; Kisha e Manastirit të Shën Mërisë, Koshovicë, Gjirokastër; Kisha e Manastirit të Shën Mëhillit Nivan,Gjirokastër; Kisha e Profet Ilias, Stegopul, Gjirokastër; Kisha e Shën Mërisë në Drianos Zervat, Gjirokastër; Kisha Fjetja e Shën Mërisë, Sopik, Gjirokastër; Kisha Fjetja e Shën Mërisë Zervat, Gjirokastër; Kisha e Shën Mërisë, Labovë e Kryqit, Gjirokastër; Kisha e Shën Mërisë Peshkëpi e Sipërme, Gjirokastër; Kisha e Shën Mërisë Vrahogoranxi, Gjirokastër; Kisha e Shën Mërisë, Derviçan, Gjirokastër; Kisha e Shën Mëhillit Mingul, Gjirokastër; Kisha e Shën Mëhillit, Gjirokastër; Kisha e Shën Kollit, Dhuvjan; Gjirokastër; Kisha e Shën Kollit, Saraqinisht, Gjirokastër; Kisha e Shën Gjergjit, Nokovë, Gjirokastër; Kisha e Shën Thanasit, Poliçan, Gjirokastër; Kisha e Shën Thanasit, Selo, Gjirokastër; Kisha e Shën Premtes, Selckë, Gjirokastër; Kisha e Mezhanit, Poliçan, Gjirokastër; Kisha Paleokristiane e Manastirit Nepravishtë, Gjirokastër; Kisha e Shpërfytyrimit, Gjirokastër; Kisha e Shën Apostujve, Hoshtevë, Gjirokastër; Rrenojat e Kishës së Shën Anës, Derviçan, Gjirokastër; Rrënojat e Bazilikës paleokristiane Goricë, Gjirokastër; Kisha e Shënepremtes Hllomo, Gjirokastër; Kisha e Shën Mërisë, Skore, Gjirokastër; Rrënojat e Kishës së Dashajt Stanajt, Tepelenë; Rrënojat e Bazilikës Paleokristiane Goricë, Gjirokastër
Durrës
Xhamitë: Xhamia e Fatihut, Durrës; Xhamia e Pazarit, Krujë; Xhamia me Sahat, Peqin; Teqja e Dollmës Krujë; Xhamia e Fatihut, Krujë
Kishat: Bazilika e Shën Mehillit, Arapaj, Durrës; Rrënojat e Kishës së Shën Mërisë Shën Mëri, Krujë; Rrënojat e Kishës së Shën Ndoit Muzhlin e Skënderbeut, Durrës; Kisha e fshatit Gjuricë, Durrës; Rrënoja kishash, Krujë;
Vlorë
Xhamitë: Xhamia e Muradies, XhamiaPashallarëve, Vlorë; Kompleksi i Xhemahallës, Delvinë; Xhamia e Gjin Aleksit, Rusanj, Sarandë; Kulla e Dervish Aliut, Dukat
Teqetë: Teqeja eKus Babait, Vlorë
Kishat: Manastiri Shën Gjergjit, Demë, Sarandë; Manastiri Shën Mërisë, Krorëz, Sarandë; Manastiri Shën Mërisë, Kakome, Sarandë; Rrënojat e Manastirit të 40 Shenjtorëve Sarandë; Kisha e Manastirit të Shën Kollit, Mesopotam, Sarandë; Kisha e Manastirit të Shën Kollit, Dhivër, Sarandë; Kisha e Manastirit të Shën Mërisë Mavrodhivrit Dhivër, Sarandë; Kisha e Manastirit të Shën Thanasit, Leshnicë e Poshtme, Sarandë; Kisha e Manastirit të Shën Triadhës Kardhikaq, Sarandë; Kisha e Manastirit të Shën Mërisë Kameno; Kisha e Manastirit të Shën Mërisë Krimanovës Piqer, Sarandë; Kisha e Shën Mërisë, Melçan, Sarandë; Kisha e Shën Thanasit, Pecë, Sarandë; Kulla e Manastirit Theollogos Cerkovinë, Sarandë; Kisha e Shën Gjergjit, Leshnicë e Sipërme, Sarandë; Kisha e Shën Kollit Dhrovjan i Sipërm, Sarandë; Shpella e Shën Marenës, Vagalat, Sarandë; Kisha e Shën Thanasit Sopik, Sarandë; Rrënojat e Kishës, Çiflik, Sarandë; Rrënojat e Kishës së Kamenicës, Palavli, Sarandë; Kisha e Shën Janit, Delvinë; Manastiri i Shën Mërisë, Zvërnec, Vlorë; Kisha e Manastirit të Panaiasë Dhërmi, Vlorë; Kisha e Manastirit të Shën Mitrit Qeparo, Vlorë; Kisha e Marmiroit, Pashaliman, Vlorë; Kisha e Sergjit dhe Bakut, Himarë; Kisha e Shën Mërisë së Athalit, Himarë; Kisha e Gjithshenjtorëve, Himarë; Kisha e Shën Spiridhonit, Vuno, Vlorë; Kisha e Ipapandisë, Dhërmi, Vlorë; Kisha e Shën Mëhillit, Vuno, Vlorë; Kisha e Mesodhisë Vuno, Vlorë; Mbeturinat e Kishës së Shën Stefanit Dhërmi, Vlorë; Rrënojat e Kishës së Shën Kollit Armen, Vlorë; Rrënojat e Kishës së Shën Ndreut, Himarë, Vlorë; Rrënojat e kishës së Shën Gjergjit, Brataj, Vlorë; Kisha e Shën Sotirës, Vuno, Vlorë
Tempuj: Tempulli Antik, Metoq, Sarandë; Tempulli Antik Dobër, Delvinë
Elbasan
Xhamitë: Namazgjaja, Xhamia e Nazireshës, Xhamia Mbret, Xhamia Sahatit, Peqin
Kishat: Kisha e Shën Joan Vladimirit, Shenjon; Kisha e Shën Kollit, Shelcan; Kisha e Shën Premtes, Valëshen; Kisha e Shën Mërisë, Kala, Elbasan; Rrënojat e Kishës Selvias (Klos i Sulovës); Rrënojat e Kishës, Bixëllenjë; Rrënojat e Kishës Beleshen, Elbasan; Rrënojat e Kishës Mamël, Elbasan; Rrënojat e Kishës së Ungjillizimit, Mjekës; Kisha e Grabovës, Gramsh; Kisha në shpellën e Qafthanës, Librazhd; Kisha në Qafthanë mbi Urakë, Librazhd; Bazilika e Tepes Elbasan; Bazilika në Kodrën e Tepes, Elbasan
Fier
Kishat: Manastiri i Shën Mërisë, Ardenicë, Lushnjë; Kisha e Shën Thanasit, Karavasta, Lushnjë; Kisha e Shën Mërisë, Bishqethëm, Lushnjë; Kisha e Shën Kollit, Toshkëz, Lushnjë; Kisha e Shën Kollit, Krutje e Sipërme, Lushnjë; Kisha e Shën Todrit, Kadipashaj, Lushnjë; Manastiri i Shën Mërisë, Pojan, Fier; Kisha e Shën Kozmait dhe Shën Mërisë Kolkondas, Fier; Kisha e Shën Kollit, Kurjan, Fier; Kisha e Shën Gjergjit, Libofshë, Fier; Kisha e Shën Gjergjit, Strum, Fier; Kisha e Shën Kollit, Vanaj, Fier; Kisha e Shën Premtes, Hoxharë, Fier; Kisha e Shënepremtes, Sop- Fier; Bazilika e Ballshit, Fier; Bazilika A, B, C, D Bylis, Fier
Lezhë
Xhamitë: Xhamia e Kalasë, Lezhë
Kishat: Kisha e Shën Venerandës, Pllanë, Lezhë; Kisha e Shën Aleksandrit, Bokion, Lezhë; Kisha e Shën Premtes, Balldren; Rrënojat e Kishës së Shën Stefanit Blinisht-Zadrimë, Lezhë, Rrënojat e Kishës së Shën Mëhillit, Menshat, Lezhë; Kisha e Shën Kollit, Lezhë; Kisha e Manastirit të Rubikut, Mirditë
Shkodër
Xhamitë: Xhamia e Plumbit, Xhamia e Kalasë
Kishat: Kisha Trikonëshe Kala e Drishtit, Shkodër; Rrënojat e Kishës së Shën Gjinit, Linaj, Shkodër; Rrënojat e Kishës së Shën Markut, Kalaja e Vaut të Dejës, Shkodër; Rrënojat e Kishës së Shatit, Mazrek, Shkodër; Rrënojat e Kishës së Shirgjit, Shirgj, Shkodër; Faltorja (kishë-xhami), Shkodër
Dibër
Xhamitë: Xhamia e Allajbegisë, Burim, Dibër
Teqetë: Teqeja e Helvetive, Herbel, Dibër; Teqeja e Martaneshit, Mat;
Kishat: Kuvendi i Dukagjinit, Mat, Kisha e Shpërfytyrimit, Herbel, Dibër; Kisha e Shën Sotirit (Sveti Spas), Kërçisht, Dibër;
Kukës
Kishat: Kisha e Ancitit, Breg-Lumë, Tropojë