7 Maji 2025

Në një zbulim të jashtëzakonshëm, shkencëtarët kanë zbuluar se një kuazikristali, një formë e rrallë dhe dikur e pamundur e materies, u krijua gjatë testit të parë të bombës bërthamore në botë.

Ky zbulim inovativ, i botuar në PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences), tregon se testi Trinity – i kryer në orën 5:29 të mëngjesit më 16 korrik 1945, në New Mexico – krijoi një kristal me një simetri rrotulluese pesëfishe që sfidon ligjet e zakonshme të kristalografisë.

Zbulimi i ri hedh dritë mbi kushtet e jashtëzakonshme të prodhuara nga një shpërthim bërthamor dhe mund të ofrojë njohuri mbi shkencën e armëve bërthamore dhe efektet e tyre pasuese.

Lindja e kuazikristaleve dhe formimi i tyre i rrallë

Kuazikristalet, ndryshe nga kristalet tipike që kanë një strukturë atomike përsëritëse të rregullt, paraqesin një model atomik jo-përsëritës . Zbulimi i këtij kuazikristali të ri të gjetur në trinititin e kuq – një mineral i formuar kur testi Trinity shkriu rërën e shkretëtirës dhe bakrin me nxehtësi intensive – shënon herën e parë që një strukturë e tillë është identifikuar në këtë kontekst. “Kuazikristalet formohen në mjedise ekstreme që rrallë ekzistojnë në Tokë”, shpjegon Terry Wallace, një gjeofizikan në Laboratorin Kombëtar të Los Alamos . “Ato kërkojnë një ngjarje traumatike me tronditje, temperaturë dhe presion ekstrem. Ne zakonisht nuk e shohim këtë, përveç në diçka aq dramatike sa një shpërthim bërthamor.”

Testi Trinity, shpërthimi i parë i një pajisjeje implozive me plutonium të njohur si Gadget, lëshoi ​​një shpërthim masiv ekuivalent me 21 kilotonë TNT, duke avulluar kullën e provës dhe materialet përreth. Ndërsa shpërthimi gjeneroi temperatura të larta dhe presion të fortë, ai e transformoi dyshemenë përreth shkretëtirës në trinitit të gjelbër, i cili tani përmban kuazikristalin. Zbulimi i këtij kristali të ngulitur brenda trinititit zbulon se valët ekstreme të goditjes dhe temperaturat ishin thelbësore në formimin e tij.

Një mister i bukur dhe kompleks

Kuazikristali, i cili u identifikua në një copë të vogël trinititi të kuq, shfaq një simetri pesëfishe që prej kohësh konsiderohej e pamundur në kristalet natyrore . Megjithatë, komuniteti shkencor u habit kur u zbulua ky model atomik i pazakontë, duke ofruar një shtresë të re kompleksiteti për kërkimin bërthamor. “Ky kuazikristali është madhështor në kompleksitetin e tij – por askush nuk mund të na tregojë ende pse u formua në këtë mënyrë”, shpjegon Wallace.

Ndërsa shkencëtarët janë ende të pasigurt në lidhje me proceset e sakta termodinamike që çuan në formimin e këtij kristali, zbulimi ka hapur derën për kërkime të ardhshme. “Por një ditë, një shkencëtar ose inxhinier do ta kuptojë këtë dhe peshoret do të hiqen nga sytë tanë dhe ne do të kemi një shpjegim termodinamik për krijimin e tij. Pastaj, shpresoj, ne mund ta përdorim këtë njohuri për të kuptuar më mirë shpërthimet bërthamore dhe në fund të fundit të çojmë në një pamje më të plotë të asaj që përfaqëson një provë bërthamore”, shton Wallace.

Prania e këtij kuazikristali ofron një pasqyrë të vlefshme mbi kushtet që ndodhin gjatë detonimeve bërthamore. Mund të na ndihmojë të kuptojmë më mirë pasojat e shpërthimeve bërthamore dhe të ofrojë mjete për forenzikën bërthamore në të ardhmen . Ndërsa vetitë e kuazikristaleve studiohen më thellë, ato mund të zbulojnë informacione jetësore rreth testeve bërthamore të kaluara dhe pasojave afatgjata të armëve bërthamore.

Një mjet për forenzikën bërthamore

Zbulimi i kuazikristaleve në trinititin e kuq nuk është vetëm një përparim i jashtëzakonshëm shkencor, por ka edhe zbatime të rëndësishme për të kuptuar testet bërthamore në mbarë botën. Ndryshe nga mbeturinat radioaktive ose gazrat që dekompozohen me kalimin e kohës, kuazikristalet mund të vazhdojnë për një kohë të pacaktuar , duke u ofruar shkencëtarëve një regjistër të përhershëm të shpërthimeve të kaluara. Këto kristale mund të veprojnë si një mjet i fuqishëm për forenzikën bërthamore, duke ndihmuar në gjurmimin dhe analizimin e testeve bërthamore, madje edhe ato të kryera nga vende pa të dhëna zyrtare testimi. Siç përmend Wallace , “Të kuptuarit e armëve bërthamore të vendeve të tjera kërkon që ne të kemi një kuptim të qartë të programeve të tyre të testimit bërthamor… një kuazikristal që formohet në vendin e një shpërthimi bërthamor mund të na tregojë potencialisht lloje të reja informacioni – dhe ato do të ekzistojnë përgjithmonë.”

Ky zbulim ka implikime të thella, jo vetëm për të kuptuar historinë e luftës bërthamore , por edhe për përpjekjet e ardhshme për çarmatim bërthamor . Duke shqyrtuar vetitë e këtyre kuazikristaleve, ne mund të jemi në gjendje t’i kuptojmë testet bërthamore në një mënyrë më gjithëpërfshirëse dhe afatgjatë, duke çuar potencialisht në sisteme më të mira monitorimi dhe transparencë më të madhe në aktivitetet globale bërthamore.