16 Dhjetor 2025

Në vitin 2024, tregu global i artit arriti rreth 57.5 miliardë dollarë në shitje, sipas raportit Art Basel dhe UBS 2025. Kjo tregon se arti është bërë një aset me shumë vlerë. Arti lidhet zakonisht me motive fisnike dhe trashëgimi kulturore. Por tregu i artit, që ka vlera shumë të larta për çdo transaksion, vlerësime subjektive ose të manipuluara dhe pak transparencë, mund të keqpërdoret nga grupet kriminale për investime të paligjshme dhe pastrim parash, sidomos përmes blerjes dhe rishitjes së veprave për të “pastruar” paratë e pista.

Si mund të mbrohet industria? A janë mjetet ekzistuese efektive dhe çfarë mund të bëhet më shumë? Në kërkimin tonë të fundit kemi analizuar forcat që nxisin pastrimin e parave në botën e artit dhe mënyrat për ta luftuar këtë dukuri.

Mungesa e transparencës

Ekspertët vlerësojnë se 2% deri në 5% e PBB-së globale pastrohet çdo vit. Pastrimi i parave përmes artit është vetëm një nga shumë mënyrat, por industria e artit bie në sy për mungesë të madhe transparence dhe vlerësime subjektive që shpesh lidhen me spekulime. Kjo e bën atë një nga tregjet më pak të rregulluara kundër pastrimit të parave. Madje, pas trafikut të drogës dhe armëve, tregtia e artit është burimi i tretë më fitimprurës për aktivitetet e paligjshme.

Një shembull i famshëm ndodhi në vitin 2007 me një pikturë të Jean-Michel Basquiat-it. Vepra kaloi në doganë me faturë që deklaronte vlerën vetëm 100 dollarë, ndërsa vlera e vërtetë ishte 8 milionë dollarë. Pas kësaj fshihej një skemë pastrimi parash e organizuar nga një ish-bankier brazilian. Rasti tregon sa lehtë tregu i artit mund të përfshihet në aktivitete të paligjshme.

Një makineri e mirorganizuar

Pastrimi i parave është procesi i fshehjes së origjinës së parave të paligjshme për t’i bërë ato të duken të ligjshme. Qëllimi është i thjeshtë: që “paratë e pista”të shndërrohen  në “para të pastra”. Në botën e artit, grupet kriminale përdorin taktika të njohura, ngjashëm me kartelet e drogës.

Arti shërben në dy mënyra:Si burim direkt fitimi të paligjshëm përmes shitjes së veprave të falsifikuara ose të vjedhura.Si mjet për pastrim parash, blerja dhe rishitja e veprave të ligjshme për të legalizuar paratë.

Procesi i pastrimit kalon në tri faza: investimi, shtresimi dhe integrimi.

Investimi: Paratë e pista kthehen në fonde që depozitohen në banka. Kriminelët mund të blejnë vepra me para në dorë dhe t’i shesin më pas duke kërkuar pagesë me bankë. Kjo shpesh kërkon bashkëpunim të brendshëm në galeri, shtëpi ankandesh apo “free ports”.

Shtresimi: Paratë kalojnë nëpër llogari të ndryshme për të humbur gjurmën. Tregu i artit është ideal për këtë, sepse spekulimet dhe ankandet mund të rrisin çmimet në mënyrë të tepruar, duke lejuar investime të mëdha pa rënë në sy.

Integrimi: Paratë e pastruara investohen në asete të ligjshme, shpesh përmes kompanive guackë.

Shumë pika të dobëta

Tregu i artit është në veçanti i pambrojtur ndaj krimit, sidomos në fusha ku ka pak transparencë dhe shumë anonimitet: shitjet private në ankande, transaksionet me kriptomonedha dhe përdorimi i depozitave “free ports”.

Hapi i parë shpesh është prodhimi i veprave të falsifikuara ose shitja e artit të vjedhur. Një operacion i madh në Europë në vitin 2024 (në Spanjë, Francë, Itali dhe Belgjikë) çoi në sekuestrimin e mbi 2000 veprave të falsifikuara, me dëm rreth 200 milionë euro.

Një tjetër rrezik i madh është kur vepra ndryshon pronar në galeri ose panaire arti. Në shitjet private, identiteti i shitësit dhe origjina e veprës shpesh nuk bëhen publike, duke krijuar mundësi të mëdha për pastrim parash.

Në fund të zinxhirit, kompanitë guackë përdoren për të blerë vepra arti, duke fshehur pronarin e vërtetë dhe duke e bërë të vështirë gjurmimin e fondeve.

Mjete të reja, më efektive?

Rregullat që kontrollojnë tregun e artit po forcohen.

Në BE, direktiva e gjashtë kundër pastrimit të parave zgjeron detyrimet edhe për profesionistët e tregut të artit. Ata tani duhet të verifikojnë identitetin e klientëve dhe të monitorojnë çdo transaksion mbi 10,000 euro.

Në SHBA, ligji i propozuar “Art Market Integrity Act” kërkon verifikim identiteti, mbajtje të detajuar të të dhënave, kontroll transaksionesh mbi 10,000 dollarë dhe raportim të aktiviteteve të dyshimta.

Rritja e ndërgjegjësimit

Edhe muzetë luajnë rol të rëndësishëm, sidomos duke informuar publikun. Në vitin 2024, një ekspozitë në Milano paraqiti mbi 80 vepra arti të lidhura me krimin e organizuar, përfshirë vepra të Salvador Dalí-t dhe Andy Warhol-it, për të nxjerrë në pah trafikun ndërkombëtar të artit.

Për shkak të kompleksitetit dhe mungesës së transparencës, tregu i artit mbetet terren i favorshëm për pastrimin e parave. Edhe pse rregullat e reja janë një hap përpara, ato nuk mjaftojnë për të zgjidhur problemet kryesore: mungesën e transparencës, korrupsionin dhe boshllëqet në rregullimin e “free ports”. Shpresojmë që rëndësia e artit, si vlerë kulturore dhe si mjet ndikimi, të nxisë autoritetet të forcojnë masat dhe të krijojnë një kulturë të vërtetë transparence dhe përgjegjshmërie. / The Conversation