4 Nentor 2025

Meka është qyteti ku historia, feja dhe lëvizja e njerëzimit ndërthuren në mënyrë të pandashme. Ky qytet, epiqendra e një miliard besimtarëve, ka qenë gjithmonë një hapësirë ku shenjtëria ka diktuar ritmin e zhvillimit, ku arkitektura i është nënshtruar sakralitetit, dhe ku çdo ndërhyrje urbane është testuar ndaj peshës së traditës. Megjithatë, shekulli XXI i ka dhënë Mekës një ritëm të ri, një urbanizim të vrullshëm, që e shtyn qytetin drejt një horizonti të ri monumental, por edhe problematik. Projekti gjigant “King Salman Gate”, i cili shtrihet mbi rreth 12 milionë metra katrorë dhe që pritet të transformojë zonën përreth Xhamisë së Madhe (Al-Haram), është shembulli më i qartë i këtij kapërcimi kolosal.

Ky projekt, nën ombrellën e Saudi Vision 2030, synon të kombinojë devocionin fetar me fuqinë ekonomike, duke ndërthurur hapësira lutjeje me hotele luksoze, rezidenca, qendra tregtare dhe një arkitekturë të re të lartë që pretendon t’i falë Mekës një “identitet bashkëkohor”. Në thelb, ai përpiqet të bëjë atë që shumë qytete të shenjta historikisht kanë shmangur: të krijojë një peizazh ku qiellgërvishtësit dhe shenjtëria bashkëjetojnë në një hapësirë tepër të kufizuar.

Arabia Saudite e ka kuptuar se fluksi i përvitshëm i miliona pelegrinëve është një pasuri ekonomike kolosale. Zgjerimi i kapaciteteve të akomodimit dhe krijimi i zonave të reja komerciale nuk janë thjesht një domosdoshmëri logjistike, por pjesë e një politike të gjerë diversifikimi ekonomik. Projekti parashikon hapësira që mund të akomodojnë deri në 900,000 besimtarë, qindra mijëra vende pune, dhe një qarkullim parash që e shkëput Mekën nga varësia ekskluzive tek arsyeja fetare.

Mirëpo, këtu lind pyetja thelbësore: a mundet një qytet i shenjtë të mbetet i tillë kur ekonomia e tij ndërtohet përreth luksit?

A mundet që nderimi i besimtarit të mos humbasë përballë logjikës së tregut?

Në shumë prej objekteve të reja që priten të ngrihen, “pamja nga Qabeja” shihet si vlerë premium. Kjo kthen devocionin në një produkt që blihet, shitet dhe paketizohet.

Meka ka ndryshuar dukshëm gjatë dekadave të fundit. Kompleksi Abraj Al-Bait, me orën e tij kolosale që dominon horizontin, është bërë simbol i transformimit arkitektonik të qytetit. Ndërtimi i kullave të tjera gjigante rreth Al-Haramit rrezikon të krijojë një peizazh ku xhamia e shenjtë bëhet vizualisht e vogël në krahasim me masën e betonit që e rrethon.

Nuk është vetëm çështje estetike: është çështje teologjike, historike, identitare.

Në shumë kultura religjioze, hapësira e shenjtë duhet të mbetet vizualisht e padominuar. Meka po rrezikon të humbasë këtë parim, duke e transformuar peizazhin e shenjtë në një panoramë komerciale.

Si çdo mega-projekt urban, edhe ky ka anën e tij të padukshme: njerëzit që jetojnë aty. Zhvillimet e mëdha në Meka kanë sjellë prej vitesh zhvendosje të komuniteteve të varfra, rritje drastike të çmimeve dhe shkatërrim lagjesh tradicionale.

Një projekt i tillë kërkon planifikim shumë më të sofistikuar sesa modeli tradicional i zgjerimit. Deri tani, shumë elemente të infrastrukturës së projektit mbeten të paqarta.

Nga njëra anë, Arabia Saudite ka nevojë reale të menaxhojë fluksin në rritje të vizitorëve, të sigurojë siguri, komoditet, cilësi dhe qasje më të mirë për miliona besimtarë. Kjo është e padiskutueshme. Ndërtimi i hapësirave të reja, hotelerisë, transportit publik dhe zonave të lutjes mund të sjellë shumë të mira praktike.

Por nga ana tjetër, rritja e pandalshme e kullave, luksit dhe komercializimit rreth një hapësire të shenjtë mbart rreziqe të mëdha kulturore dhe shpirtërore.

Urbanizimi i Mekës po shkon në drejtim të një estetike që i ngjan më shumë Dubai-t, sesa qytetit historik që ruajti fytyrën e tij për shekuj.

Projekti “King Salman Gate” është shumë më tepër se një investim urban: është një deklaratë politike, kulturore dhe identitare e Arabisë Saudite moderne. Ai tregon ambicien për të qenë një fuqi globale, për të modernizuar qytetet e shenjta dhe për të përkthyer lëvizjen e besimtarëve në potencial ekonomie.

A do të mundet Meka të ruajë shpirtin e saj të hershëm nën hijen e kullave të reja?

Nëse zhvillimi e mbys sakralitetin, atëherë qyteti do të fitojë shkëlqim, por do të humbasë dritën e tij të brendshme.

Nëse modernizimi bëhet me respekt, transparencë dhe ndjeshmëri ndaj banorëve dhe traditës, atëherë Meka mund të bëhet një simbol i rrallë i harmonisë mes besimit dhe progresit.

Në këtë pikë delikate, qëndron sfida më e madhe që Arabia Saudite ka përpara, si të ndërtojë të ardhmen pa shembur të shenjtën.

Përgatiti: Albert Vataj