Madhështia e heshtur e përulësisë

Kur, para vetëm disa ditësh, në Tiranë u përkujtua solemnisht lumturimi i Nënë Terezës, sekush rendi të merrte pjesë. Ishte e natyrshme, po inaugurohej një rrugë e paqes që ishte frymëzuar prej idealit të saj. Pastaj, për disa të tjerë, ishte një rast më shumë që të dilnin në televizor. Për ndokënd tjetër ishte një rast shumë i vlefshëm që, më në fund, t’i bënte të paktën të rrinin pranë njëri-tjetrit dy të mëdhenj fytyrëvrerë të politikës sonë.

Sikurse e thamë pak më lart, deri këtu jemi në rregull. Njerëzit e ftuar sfiduan shiun në kujtim të shqiptares më të madhe që ka nxjerrë ndonjëherë ky vend. Veçse, ndryshe nga njerëzit e mbërthyer nën kollare dhe xhaketa vjeshtore, motrat e misionit Nënë Tereza nuk u dukën gjëkundi, ndër ekrane po vende të dukshme e kemi fjalën. Ndërsa mbaheshin fjalime, relativisht të gjata do të thoshim, nëse do përdornim ndonjë fjalë të matur, ato me qëndrimin tradicional kokulur dhe me buzëqeshjen e pandashme që u ndrit fytyrën, vazhdonin të shpërndanin foto të Nënë Terezës, pa ua vënë veshin aspak parullave, shumë herë formale, që vinin nga vendi ku po flisnin VIP-at. Të përulura ato vazhdonin të kryenin misionin e tyre të thjeshtë: të shpërndanin ngado thirrjen e paqes, të dhembshurisë dhe të dashurisë njerëzore, që sot te ne duhet ta mbledhim me pikatore.

Duke qenë një popull ushtarësh apo çobanësh deri në dekadat e fundit të shekullit të shkuar – me etjen për pushkën dhe dashurinë e shtirur për vatanin luajti shumë mirë diktatura deri 20 vjet më parë – ne e kemi për turp përulësinë. Na duket sikur njeriu që merret thjesht me punën e tij dhe që nuk bën protagonistin o është i marrë, themi ne të mençurit, ose është i paaftë të bëjë gjë tjetër. Kështu, ne merremi më shumë me liderët. Ku e hëngrën darkën dhe kë ftuan, mos vallë i mërziti ndokush? Është thuajse njësoj si rajatë e qëmotit, që merreshin me dashuriçkat e trazuara të beut me çingijet lozonjare, duke lënë pas fëmijë me lëkurë të zeshkët, por me sy të kaltër. Dhe kështu, pak nga pak kemi nisur të harrojmë se shoqëritë njerëzore ecin përpara pikërisht nga të përulurit. Me këtë nuk kemi parasysh skllevërit, servilët, dallkaukët që të lajnë e të lyejnë. Me këtë term, përulësinë, kemi parasysh njerëzit që i venë vetes një objektiv, një ideal, një kauzë të drejtë dhe ashtu, pa folur, pa u ankuar dhe pa u ndjerë i lënë pas shoqërisë një trashëgimi të vyer, njerëzillëkun. Këta zakonisht krijojnë një shtresë që kudo, në të gjithë botën normale, quhet shtresa e mesme dhe që zakonisht është baza e shoqërisë. Të dy ekstremet, qoftë të pasurit, qoftë të varfrit, e kanë mendjen vetëm dhe vetëm te paraja. Të parët sepse asnjëherë nuk ngopen duke i numëruar në darkë; të dytët sepse asnjëherë nuk kanë pasur mundësi të bëjnë atë që i pasuri bën në vetminë e errët të darkës. Pikërisht prandaj, meqë kjo shtresë e të përulurve është ende e përbuzur, ende e dobët dhe gati-gati e padukshme, arrijmë ta kuptojmë fare mirë se sa të njerëzishëm jemi në këto kohë vetullash të ngrysura, të sharash pa fund, protagonizmi të shtirur dhe vonesash të tmerrshme. Po mbi këtë pikë mund të ketë mendime të ndryshme, andaj secili le ta gjykojë vetë.

Deri vonë në Tiranë ka ekzistuar një rrugë që nuk ishte shumë e njohur, ndonëse shumë e shkelur. Autori i këtyre radhëve vjen zakonisht nga fshati dhe ndaj nuk e di fort mirë se kujt dhe kur i kishte vajtur mendja që atë ta quante me një emër të pazakontë. Ndërsa thuajse të gjitha rrugët e Tiranës mbanin emra dëshmorësh, shumë prej të cilëve të panjohur, apo të bërë dëshmorë vetëm se duhej arritur norma e famshme “një dëshmor për kilometër katror”, kjo rrugë nuk dihet se si vazhdoi, për shumë dekada, të mbajë emrin më të përulur të botës. Ajo quhej thjesht “Punëtorët e Rilindjes”. Është pikërisht rruga përballë Parlamentit, ku ndodhet selia qendrore e Komunitetit Mysliman Shqiptar. Kjo rrugë nuk mbante mbi shpinë historinë e ndonjë rilindësi që e kishin hedhur në gropën e gëlqeres, as të ndonjë komiti me famë dhe as të ndonjë partizani, i cili duke dhënë shpirt paskësh belbëzuar: Shokë vazhdoni Luftën. Të rrojë Partia! Jo, kjo rrugë e gjelbër, gjatë të gjithë vitit mbante mbi shpinë emrin e tyre, të të përulurve, të cilëve tashmë u është harruar emri, por jo vepra. Ata ishin shumë. Nuk patën fatin të bëheshin heronj. As që e kërkuan këtë gjë. Bënë thjesht dhe me përulësi detyrën e tyre ndaj fshatit, qytetit, familjes, shokëve, ndaj vendit në fund të fundit.

Nuk kaloi shumë dhe në Shqipëri mbërriti George W. Bush. Edhe ai vetë u habit me pritjen entuziaste që i bënë servilët e shtirur anë e kënd vendit. Në Europë e prisnin me domate dhe e mbronin me vargje policësh e rojesh pa fund, te ne emri i tij zëvendësoi pikërisht emrin e të përulurve. Pikërisht rruga që më parë quhej “Punëtorët e Rilindjes”, u cilësua me emrin e ri lavdiplotë, “Rruga George W. Bush”. Si duket, kush e ka marrë këtë vendim, ka menduar me vete: Kjo rrugë është disi pa emër. E kush do të ankohet për të? Këtij që e mori këtë vendim nuk ia mbajti që të ndryshonte emrin e ndonjë rruge tjetër, “Rrugës së Barrikadave” bie fjala, sepse në çast do të ngriheshin veteranët dhe pasardhësit e tyre. Këta nuk janë aspak të përulur, këta shkruajnë kujtime, i bien gjoksit herë me të drejtë dhe herë pa të drejtë dhe kanë ende në hundë aromën e barutit që u mori jetën shokëve të tyre. Këta zakonisht respektohen apo përkthehen në vota pro apo kundër. Kështu që u vendos: Ku nuk dhemb më shumë bisturia? Te të përulurit.

Të përulurit edhe martohen. Si gjithë dynjaja edhe këta kanë familje, rrisin fëmijë, shkojnë në punë, shikojnë televizor. Veçse nuk bërtasin: Hajdeni more më shikoni se u martova edhe unë! Jo, ata martohen për qejfin e tyre, paçka se ndonjëherë nuk u shkon jeta mbroth. Se me kë martohen, si e qysh e tek e kur, ata flasin vërtet, por flasin me shokët dhe njerëzit e tyre të afërt. Ata nuk u shurdhojnë veshët njerëzve me brohoritje postmoderne me histori të tipit “Dashuri në kohë të kolerës”. Jo, ata e mendojnë thjesht, dhe sigurisht me përulësi këtë anë. Nuk ngazëllehen ngaqë e ndjejnë se pas festës do të vijë një përgjegjësi e madhe që do t’i bëjë të ndjehen edhe më të përulur sesa janë. Nuk e ngrenë zërin. Jeta është e gjatë, ata e ruajnë atë për më vonë. Nuk janë edhe aq optimistë nga natyra. Kanë parë e dëgjuar shumë dhe besojnë se vetëm maturia është arma e një njeriu për të ecur përpara. Përgjithësisht ata nuk i shohin ngjarjet e mëdha të jetës së tyre si shou për të tjerët, përkundrazi. Kur njerëzit largohen nga tavolina e dasmës dhe kur mbetet çifti i të përulurve dhe vetëm ndonjë shishe e rrëzuar vere, që vazhdon të pikojë, ata e vrasin mendjen: Po tani?

Këta janë njerëzit, që në këtë fillim mijëvjeçari kemi nisur t’i largojmë nga rrezja e shikimi tonë. Jemi marrë më shumë me kë bërtet më tepër. Por megjithatë, ndonëse nuk dalin ndër gazeta apo ekrane televizive, ata vazhdojnë të jenë po aty, duke parë e dëgjuar dhe duke thënë gjithnjë atë pyetjen dërrmuese: Ja ju pamë, e çfarë pastaj? Këtë pyetje nuk mund ta bëjë kushdo. Kjo është fuqia e të përulurve dhe njëherazi edhe magjia e tyre.