PJESA E DYTE
TË DREJTAT DHE LIRITË THEMELORE TË NJERIUT
KREU I
PARIME TË PËRGJITHSHME
Neni 15
1. Të drejtat dhe liritë themelore të njeriut janë
të pandashme, të patjetërsueshme e të padhunueshme
dhe qëndrojnë në themel të të gjithë rendit
juridik.
2. Organet e pushtetit publik, në përmbushje të detyrave
të tyre, duhet të respektojnë të drejtat dhe liritë
themelore të njeriut, si dhe të kontribuojnë në
realizimin e tyre.
Neni 16
1. Të drejtat e liritë themelore, si dhe detyrimet e parashikuara
në Kushtetutë për shtetasit shqiptarë vlejnë
njëlloj edhe për të huajt e për personat pa shtetësi
në territorin e Republikës së Shqipërisë, me
përjashtim të rasteve kur Kushtetuta e lidh në mënyrë
të posaçme me shtetësinë shqiptare ushtrimin e
të drejtave e të lirive të caktuara.
2. Të drejtat dhe liritë themelore, si dhe detyrimet e parashikuara
ne Kushtetutë vlejnë edhe për personat juridikë,
për aq sa përputhen me qëllimet e përgjithshme të
këtyre personave dhe me thelbin e këtyre të drejtave,
lirive dhe detyrimeve.
Neni 17
1. Kufizime të të drejtave dhe lirive të parashikuara
në këtë Kushtetutë mund të vendosen vetëm
me ligj për një interes publik ose për mbrojtjen e të
drejtave të të tjerëve. Kufizimi duhet të jetë
në përpjesëtim me gjendjen që e ka diktuar atë.
2. Këto kufizime nuk mund të cenojnë thelbin e lirive
dhe të të drejtave dhe në asnjë rast nuk mund të
tejkalojnë kufizimet e parashikuara në Konventën Europiane
për të Drejtat e Njeriut.
Neni 18
1. Të gjithë janë të barabartë përpara
ligjit.
2. Askush nuk mund të diskriminohet padrejtësisht për
shkaqe të tilla si gjinia, raca, feja, etnia, gjuha, bindjet politike,
fetare a filozofike, gjendja ekonomike, arsimore, sociale ose përkatësia
prindërore.
3. Askush nuk mund të diskriminohet për shkaqet e përmendura
në paragrafin 2, nëse nuk ekziston një përligjje
e arsyeshme dhe objektive.
Neni 19
1. Kushdo që lind duke pasur qoftë edhe njërin prej
prindërve me shtetësi shqiptare, e fiton vetiu shtetësinë
shqiptare. Shtetësia shqiptare fitohet edhe për shkaqe të
tjera të parashikuara me ligj.
2. Shtetasi shqiptar nuk mund ta humbasë shtetësinë,
përveçse kur ai heq dorë prej saj.
Neni 20
1. Personat që u përkasin pakicave kombëtare ushtrojnë
në barazi të plotë para ligjit të drejtat dhe liritë
e tyre.
2. Ata kanë të drejtë të shprehin lirisht, pa u
ndaluar as detyruar, përkatësinë e tyre etnike, kulturore,
fetare e gjuhësore. Ata kanë të drejtë t'i ruajnë
e zhvillojnë ato, të mësojnë dhe të mësohen
në gjuhën e tyre amtare, si dhe të bashkohen në
organizata e shoqata për mbrojtjen e interesave dhe të identitetit
të tyre.
KREU II
LIRITË DHE TË DREJTAT VETJAKE
Neni 21
Jeta e personit mbrohet me ligj.
Neni 22
1. Liria e shprehjes është e garantuar.
2. Liria e shtypit, e radios dhe e televizionit është e garantuar.
3. Censura paraprake e mjeteve të komunikimit ndalohet.
4. Ligji mund të kërkojë dhënien e autorizimit
për funksionimin e stacioneve të radios ose të televizionit.
Neni 23
1. E drejta e informimit është e garantuar.
2. Kushdo ka të drejtë, në përputhje me ligjin,
të marrë informacion për veprimtarinë e organeve
shtetërore, si dhe të personave që ushtrojnë funksione
shtetërore.
3. Kujtdo i jepet mundësia të ndjekë mbledhjet e organeve
të zgjedhura kolektive.
Neni 24
1. Liria e ndërgjegjes dhe e fesë eshtë e garantuar.
2. Secili është i lirë të zgjedhë ose të
ndryshojë fenë ose bindjet, si dhe t'i shfaqë ato individualisht
ose kolektivisht, në publik ose në jetën private, nëpërmjet
kultit, arsimimit, praktikave ose kryerjes së riteve.
3. Askush nuk mund të detyrohet ose të ndalohet të marrë
pjesë në një bashkësi fetare ose në praktikat
e saj, si dhe të bëjë publike bindjet ose besimin e tij.
Neni 25
Askush nuk mund t'i nënshtrohet torturës, dënimit apo
trajtimit mizor, çnjerëzor ose poshtërues.
Neni 26
Askujt nuk mund t'i kërkohet të kryejë një punë
të detyruar, përveçse në rastet e ekzekutimit
të një vendimi gjyqësor, të kryerjes së shërbimit
ushtarak, të një shërbimi që rrjedh nga një
gjendje lufte, nga një gjendje e jashtëzakonshme ose nga një
fatkeqësi natyrore, që kërcënon jetën ose shëndetin
e njerëzve.
Neni 27
1. Askujt nuk mund t'i hiqet liria, përveçse në rastet
dhe sipas procedurave të parashikuara me ligj.
2. Liria e personit nuk mund të kufizohet, përveçse
në rastet e mëposhtme:
a) kur është dënuar me burgim nga gjykata kompetente;
b) për moszbatim të urdhrave të ligjshëm të
gjykatës ose për moszbatim të ndonjë detyrimi
të caktuar me ligj;
c) kur ka dyshime të arsyeshme se ka kryer një vepër
penale ose për të parandaluar kryerjen prej tij të
veprës penale ose largimin e tij pas kryerjes së saj;
ç) për mbikëqyrjen e të miturit për qëllime
edukimi ose për shoqërimin e tij në organin kompetent;
d) kur personi është përhapës i një sëmundjeje
ngjitëse, i paaftë mendërisht dhe i rrezikshëm
për shoqërinë;
dh) për hyrje të paligjshme në kufirin shtetëror,
si dhe në rastet e dëbimit ose të ekstradimit.
3. Askujt nuk mund t'i hiqet liria vetëm për shkak se nuk
është në gjendje të përmbushë një
detyrim kontraktor.
Neni 28
1. Kushdo, të cilit i hiqet liria, ka të drejtë të
njoftohet menjëherë në gjuhën që ai kupton,
për shkaqet e kësaj mase, si dhe për akuzën që
i bëhet. Personi, të cilit i është hequr liria,
duhet të njoftohet se nuk ka asnjë detyrim të bëjë
ndonjë deklaratë dhe ka të drejtë të komunikojë
menjëherë me avokatin, si dhe t'i jepet mundësia për
realizimin e të drejtave të tij.
2. Personi, të cilit i është hequr liria sipas nenit
27, paragrafi 2, nënparagrafi c, duhet të dërgohet brenda
48 orëve përpara gjyqtarit, i cili vendos paraburgimin ose
lirimin e tij jo më vonë se 48 orë nga çasti i
marrjes së dokumenteve për shqyrtim.
3. I paraburgosuri ka të drejtë të ankohet kundër
vendimit të gjyqtarit. Ai ka të drejtë të gjykohet
brenda një afati të arsyeshëm ose të procedohet
i lirë përkundrejt një garancie pasurore sipas ligjit.
4. Në të gjitha rastet e tjera, personi, të cilit i
hiqet liria në rrugë jashtëgjyqësore, mund t'i drejtohet
në çdo kohë gjyqtarit, i cili vendos brenda 48 orëve
për ligjshmërinë e kësaj mase.
5. çdo person, të cilit i është hequr liria sipas
nenit 27, ka të drejtën e trajtimit njerëzor dhe të
respektimit të dinjitetit të tij.
Neni 29
1. Askush nuk mund të akuzohet ose të deklarohet fajtor për
një vepër penale, e cila nuk konsiderohej e tillë me
ligj në kohën e kryerjes së saj, me përjashtim të
veprave, të cilat në kohën e kryerjes së tyre, përbënin
krime lufte ose krime kundër njerëzimit sipas së drejtës
ndërkombëtare.
2. Nuk mund të jepet një dënim më i rëndë
se ai që ka qenë parashikuar me ligj në kohën e
kryerjes së veprës penale.
3. Ligji penal favorizues ka fuqi prapavepruese.
Neni 30
Kushdo quhet i pafajshëm përderisa nuk i është
provuar fajësia me vendim gjyqësor të formës së
prerë.
Neni 31
Gjatë procesit penal kushdo ka të drejtë:
a) të vihet në dijeni menjëherë dhe hollësisht
për akuzën që i bëhet, për të drejtat
e tij, si dhe t'i krijohet mundësia për të njoftuar
familjen ose të afërmit e tij;
b) të ketë kohën dhe lehtësitë e mjaftueshme
për të përgatitur mbrojtjen e vet;
c) të ketë ndihmën pa pagesë të një
përkthyesi, kur nuk flet ose nuk kupton gjuhën shqipe;
ç) të mbrohet vetë ose me ndihmën e një
mbrojtësi ligjor të zgjedhur prej tij; të komunikojë
lirisht dhe privatisht me të, si dhe t'i sigurohet mbrojtja falas,
kur nuk ka mjete të mjaftueshme;
d) t'u bëjë pyetje dëshmitarëve të pranishëm
dhe të kërkojë paraqitjen e dëshmitarëve,
të ekspertëve dhe të personave të tjerë,
të cilët mund të sqarojnë faktet.
Neni 32
1. Askush nuk mund të detyrohet të dëshmojë kundër
vetvetes ose familjes së vet dhe as të pohojë fajësinë
e tij.
2. Askush nuk mund të deklarohet fajtor mbi bazën e të
dhënave të mbledhura në mënyrë të paligjshme.
Neni 33
1. Kushdo ka të drejtë të dëgjohet para se të
gjykohet.
2. Nga kjo e drejtë nuk mund të përfitojë personi
që i fshihet drejtësisë.
Neni 34
Askush nuk mund të dënohet më shumë se një
herë per të njëjtën vepër penale dhe as të
gjykohet sërish, me përjashtim të rasteve kur është
vendosur rigjykimi i çështjes nga një gjykatë
më e lartë, sipas mënyrës së parashikuar me
ligj.
Neni 35
1. Askush nuk mund të detyrohet, përveçse kur e kërkon
ligji, të bëjë publike të dhëna që lidhen
me personin e tij.
2. Mbledhja, përdorimi dhe bërja publike e të dhënave
rreth personit bëhet me pëlqimin e tij, me përjashtim
të rasteve të parashikuara me ligj.
3. Kushdo ka të drejtë të njihet me të dhënat
e mbledhura rreth tij, me përjashtim të rasteve të parashikuara
me ligj.
4. Kushdo ka të drejtë të kërkojë ndreqjen
ose fshirjen e të dhënave të pavërteta ose të
paplota ose të mbledhura në kundërshtim me ligjin.
Neni 36
Liria dhe fshehtësia e korrespondencës ose e çdo mjeti
tjetër të komunikimit janë të garantuara.
Neni 37
1. Paprekshmëria e banesës është e garantuar.
2. Kontrollet e banesës, si dhe të mjediseve që njësohen
me të, mund të bëhen vetëm në rastet dhe në
mënyrat e parashikuara me ligj.
3. Askujt nuk mund t'i bëhet kontroll vetjak jashtë procesit
penal, me përjashtim të rasteve të hyrjes në territorin
e shtetit dhe të daljes prej tij ose për të mënjanuar
një rrezik që i kanoset sigurimit publik.
Neni 38
1. Kushdo ka të drejtë të zgjedhë vendbanimin si
dhe të lëvizë lirisht në çdo pjesë të
territorit të shtetit.
2. Askush nuk mund të pengohet të dalë lirisht jashtë
shtetit.
Neni 39
1. Asnjë shtetas shqiptar nuk mund të dëbohet nga territori
i shtetit.
2. Ekstradimi mund të lejohet vetëm kur është parashikuar
shprehimisht në marrëveshjet ndërkombëtare në
të cilat Republika e Shqipërisë është palë,
dhe vetëm me vendim gjyqësor.
3. Ndalohet dëbimi kolektiv i të huajve. Dëbimi i individëve
të huaj lejohet në kushtet e përcaktuara me ligj.
Neni 40
Të huajt kanë të drejtën e strehimit në Republikën
e Shqipërisë sipas ligjit.
Neni 41
1. E drejta e pronës private është e garantuar.
2. Prona fitohet me dhurim, me trashëgimi, me blerje dhe me çdo
mënyrë tjetër klasike të parashikuar në Kodin
Civil.
3. Ligji mund të parashikojë shpronësime ose kufizime
në ushtrimin e së drejtës së pronës vetëm
për interesa publikë.
4. Shpronësimet ose ato kufizime të së drejtës
së pronës që barazohen me shpronësimin, lejohen
vetëm përkundrejt një shpërblimi të drejtë.
5. Për mosmarrëveshjet lidhur me masën e shpërblimit
mund të bëhet ankim në gjykatë.
Neni 42
1. Liria, prona dhe të drejtat e njohura me Kushtetutë dhe
me ligj nuk mund të cenohen pa një proces të rregullt
ligjor.
2. Kushdo, për mbrojtjen e të drejtave, të lirive dhe
të interesave të tij kushtetues dhe ligjorë, ose në
rastin e akuzave të ngritura kundër tij, ka të drejtën
e një gjykimi të drejtë dhe publik brenda një afati
të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme
e caktuar me ligj.
Neni 43
Kushdo ka të drejtë të ankohet kundër një
vendimi gjyqësor në një gjykatë më të
lartë, përveçse kur në Kushtetutë parashikohet
ndryshe.
Neni 44
Kushdo ka të drejtë të rehabilitohet dhe/ose të
zhdëmtohet në përputhje me ligjin, në rast se është
dëmtuar për shkak të një akti, veprimi ose mosveprimi
të paligjshëm të organeve shtetërore.
KREU III
LIRITË DHE TË DREJTAT POLITIKE
Neni 45
1. Çdo shtetas që ka mbushur tetëmbëdhjetë
vjeç, qoftë edhe ditën e zgjedhjeve, ka të drejtën
të zgjedhë dhe të zgjidhet.
2. Përjashtohen nga e drejta e zgjedhjes shtetasit e deklaruar
me vendim gjyqësor të formës së prerë si të
paaftë mendërisht.
3. Të dënuarit që janë duke vuajtur dënimin
me heqje të lirisë, kanë vetëm të drejtën
për të zgjedhur.
4. Vota është vetjake, e barabartë, e lirë dhe
e fshehtë.
Neni 46
1. Kushdo ka të drejtë të organizohet kolektivisht për
çfarëdo qëllimi të ligjshëm.
2. Regjistrimi në gjykatë i organizatave ose i shoqatave
bëhet sipas procedurës së parashikuar me ligj.
3. Organizatat ose shoqatat që ndjekin qëllime antikushtetuese
janë të ndaluara sipas ligjit.
Neni 47
1. Liria e tubimeve paqësore dhe pa armë, si dhe e pjesëmarrjes
në to është e garantuar.
2. Tubimet paqësore në sheshe dhe në vendet e kalimit
publik bëhen sipas procedurave të parashikuara me ligj.
Neni 48
Kushdo, vetë ose së bashku me të tjerë, mund t'u
drejtojë kërkesa, ankesa ose vërejtje organeve publike,
të cilat janë të detyruara të përgjigjen në
afatet dhe kushtet e caktuara me ligj.
KREU IV
LIRITË DHE TË DREJTAT EKONOMIKE, SOCIALE DHE KULTURORE
Neni 49
1. Secili ka të drejtë të fitojë mjetet e jetesës
së tij me punë të ligjshme, që e ka zgjedhur ose
pranuar vetë. Ai është i lirë të zgjedhë
profesionin, vendin e punës, si dhe sistemin e kualifikimit të
vet profesional.
2. Të punësuarit kanë të drejtën e mbrojtjes
shoqërore të punës.
Neni 50
Të punësuarit kanë të drejtë të bashkohen
lirisht në organizata sindikale për mbrojtjen e interesave
të tyre të punës.
Neni 51
1. E drejta e të punësuarit për grevë që ka
të bëjë me marrëdhëniet e punës, është
e garantuar.
2. Kufizime për kategori të veçanta të punësuarish
mund të vendosen me ligj për t'i siguruar shoqërisë
shërbimet e domosdoshme.
Neni 52
1. Kushdo ka të drejtën e sigurimeve shoqërore në
pleqëri ose kur është i paaftë për punë,
sipas një sistemi të caktuar me ligj.
2. Kushdo, kur mbetet pa punë për shkaqe të pavarura
nga vullneti i tij dhe kur nuk ka mjete të tjera jetese, ka të
drejtën e ndihmës në kushtet e parashikuara me ligj.
Neni 53
1. Kushdo ka të drejtë të martohet dhe të ketë
familje.
2. Martesa dhe familja gëzojnë mbrojtjen e veçantë
të shtetit.
3. Lidhja dhe zgjidhja e martesës rregullohen me ligj.
Neni 54
1. Fëmijët, të rinjtë, gratë shtatzëna
dhe nënat e reja kanë të drejtën e një mbrojtjeje
të veçantë nga shteti.
2. Fëmijët e lindur jashtë martese kanë të
drejta të barabarta me të lindurit nga martesa.
3. Çdo fëmijë ka të drejtë të jetë
i mbrojtur nga dhuna, keqtrajtimi, shfrytëzimi dhe përdorimi
për punë, e veçanërisht nën moshën minimale
për punën e fëmijëve, që mund të dëmtojë
shëndetin, moralin ose të rrezikojë jetën a zhvillimin
e tij normal.
Neni 55
1. Shtetasit gëzojnë në mënyrë të barabartë
të drejtën për kujdes shëndetësor nga shteti.
2. Kushdo ka të drejtë për sigurim shëndetësor
sipas procedurës së caktuar me ligj.
Neni 56
Kushdo ka të drejtë të informohet për gjendjen
e mjedisit dhe për mbrojtjen e tij.
Neni 57
1. Kushdo ka të drejtën për arsimim.
2. Arsimi shkollor i detyrueshëm caktohet me ligj.
3. Arsimi i mesëm i përgjithshëm publik është
i hapur për të gjithë.
4. Arsimi i mesëm profesional dhe i lartë mund të kushtëzohet
vetëm nga kritere aftësie.
5. Arsimi i detyrueshëm, si dhe arsimi i mesëm i përgjithshëm
në shkollat publike është falas.
6. Nxënësit dhe studentët mund të arsimohen edhe
në shkolla jopublike të të gjitha niveleve, të cilat
krijohen e funksionojnë në bazë të ligjit.
7. Autonomia e institucioneve të arsimit të lartë dhe
liria akademike janë të garantuara me ligj.
Neni 58
1. Liria e krijimit artistik dhe e kërkimit shkencor, vënia
në përdorim si dhe përfitimi prej arritjeve të tyre
janë të garantuara për të gjithë.
2. E drejta e autorit mbrohet me ligj.
KREU V
OBJEKTIVAT SOCIALË
Neni 59
1. Shteti, brenda kompetencave kushtetuese dhe mjeteve që disponon,
si dhe në plotësim të nismës dhe të përgjegjësisë
private, synon:
a) punësimin në kushte të përshtatshme të
të gjithë personave të aftë për punë;
b) plotësimin e nevojave të shtetasve për strehim;
c) standardin më të lartë shëndetësor, fizik
e mendor, të mundshëm;
ç) arsimimin dhe kualifikimin sipas aftësive të
fëmijëve dhe të të rinjve, si dhe të personave
të pazënë me punë;
d) një mjedis të shëndetshëm dhe ekologjikisht
të përshtatshëm për brezat e sotëm dhe të
ardhshëm;
dh) shfrytëzimin racional të pyjeve, ujërave, kullotave
dhe burimeve të tjera natyrore mbi bazën e parimit të
zhvillimit të qëndrueshëm;
e) përkujdesjen dhe ndihmën për të moshuarit,
jetimët dhe invalidët;
ë) zhvillimin e sportit dhe të veprimtarive ripërtëritëse;
f) riaftësimin shëndetësor, edukimin e specializuar
dhe integrimin në shoqëri të të paaftëve,
si dhe përmirësimin në vazhdimësi të kushteve
të tyre të jetesës;
g) mbrojtjen e trashëgimisë kombëtare, kulturore dhe
kujdesin e veçantë për gjuhën shqipe.
2. Përmbushja e objektivave socialë nuk mund të kërkohet
drejtpërdrejt në gjykatë. Ligji përcakton kushtet
dhe masën në të cilat mund të kërkohet realizimi
i këtyre objektivave.
KREU VI
AVOKATI I POPULLIT
Neni 60
1. Avokati i Popullit mbron të drejtat, liritë dhe interesat
e ligjshëm të individit nga veprimet ose mosveprimet e paligjshme
e të parregullta të organeve të administratës publike.
2. Avokati i Popullit është i pavarur në ushtrimin e
detyrës së tij.
3. Avokati i Popullit ka buxhet të veçantë, të
cilin e administron vetë. Ai e propozon buxhetin sipas ligjit.
Neni 61
1. Avokati i Popullit zgjidhet nga tri të pestat e të gjithë
anëtarëve të Kuvendit për një periudhë
prej 5 vjetësh, me të drejtë rizgjedhjeje.
2. Avokati i Popullit mund të jetë çdo shtetas shqiptar,
me arsim të lartë, me njohuri dhe veprimtari të njohura
në fushën e të drejtave të njeriut dhe të ligjit.
3. Avokati i Popullit gëzon imunitetin e gjyqtarit të Gjykatës
së Lartë.
4. Avokati i Popullit nuk mund të bëjë pjesë në
asnjë parti politike, nuk mund të kryejë veprimtari tjetër
politike, shtetërore ose profesionale dhe as të marrë
pjesë në organizmat drejtues të organizatave shoqërore,
ekonomike dhe tregtare.
Neni 62
1. Avokati i Popullit mund të shkarkohet vetëm me kërkesë
të motivuar të jo më pak se një së tretës
së deputetëve.
2. Në këtë rast Kuvendi vendos me tri të pestat
e të gjithë anëtarëve të tij.
Neni 63
1. Avokati i Popullit paraqet raport vjetor përpara Kuvendit.
2. Avokati i Popullit raporton përpara Kuvendit kur i kërkohet
prej këtij, si dhe mund t'i kërkojë Kuvendit të
dëgjohet për çështje që ai i çmon
të rëndësishme.
3. Avokati i Popullit ka të drejtë të bëjë
rekomandime dhe të propozojë masa kur vëren shkelje të
të drejtave dhe lirive të njeriut nga administrata publike.
4. Organet dhe funksionarët publikë janë të detyruar
t'i paraqesin Avokatit të Popullit të gjitha dokumentet dhe
informacionet e kërkuara prej tij.
|