Supremacia e Dollarit

Supremacia e Dollarit

Nuk kanë më të numëruar parashikimet e analistëve që shpallin “vdekjen e radhës” të Dollarit. Megjithatë, që nga viti 1944, supremacia e tij nuk është vënë asnjëherë në diskutim. Një përpjekje për të zbuluar përsenë Dollari

Asimetria e marrëdhënieve mes Shteteve të Bashkuara dhe të gjithë shteteve të tjerë varet pikësëpari nga një e dhënë konstante: ekonomia amerikane, ndër të gjithë ekonomitë perëndimore, është më pak e varur nga jashtë, për shkak të dimensioneve të saj si dhe të modelit të rritjes i përqëndruar në tregun e brendshëm. Sipas formulës së përdorur nga L. Hahn në vitin 1967: “Amerikanët nuk do i vendosin mbrojtëse qenit të tyre (një GDP prej pothuajse 700 miliardë dollarësh), për faktin që ai tendos litarin (një deficit nga 3 në 5 miliardë dollarë). Kjo është edhe më e vërtetë përpara faktit që udhëheqësit amerikanë, deri sot, janë ndierë gjithmonë të detyruar që të marrin masa të diktuara prej objektivave të brendshëm ekonomikë, pavarësisht pasojave të tyre për pjesën tjetër të botës.

Asimetria ka të bëjë megjithatë edhe me evolucionin historik të marrëdhënieve monetare. Floriri e ka humbur në shekullin XX rolin e tij si monedhë ndërkombëtare dhe sot është një monedhë kombëtare – dollari i SHBA – që merr funksionet e monedhës ndërkombëtare: si njësi llogaritjeje (fatura jonë e naftës shprehet në dollarë), mënyrë pagese dhe monedhë rezerve (bankat qendrore mbajnë në dollarë një pjesë të madhe të rezervave të tyre të këmbimit).

Megjithatë, deri këtu nuk ka asgjë vecanërisht origjinale krahasuar, për shembull, me rolin e “shenjës kyce” që ka patur stërlina deri në vitin 1914: ekonomia dominuese, monedha e të cilës është e pranuar nga të gjithë në botë, gjendet në të dy rastet e detyrueshme për t’u mbajtur në rezervat e këmbimit në monedha të shteteve të tjerë.

Megjithatë, Shtetet e Bashkuara pas Luftës së Dytë Botërore morën në një shkallë të paprecedentë rolin e emëtuesit të monedhës ndërkombëtare, në një mjedis ku rritja e rezervave të këmbimit bazohet gjithnjë e më shumë në krijimin e dollarit dhe jo më në akumulimin e floririt. Kështu, ata ruajnë privilegjin unik që, në rast deficiti të jashtëm, të paguajnë memonedhën e tyre, pa u dashur të heqin nga rezervat e tyre dhe pa u futur në borxhe me monedha të huaja.

Supremacia

Eshtë Lufta e 1914-1918 që me një goditje të vetme bëri SHBA kredidhënësin e aleatëve të tyre dhe dollarin monedhën e fortë kundrejt të gjithë monedhave europiane, apo më pak të zhvlerësuarin prej inflacionit. Kapitalet amerikanë, gjatë viteve 1920 luajtën një rol vendimtar në rimëkëmbjen ekonomike të Gjermanisë. Megjithatë, këto të dhëna të reja, nuk eleminojnë tërësisht ndikimin e eksperiencës dhe traditave financiare: piaca financiar ee Londrës do të gjente dhe do të ruante, edhe pas Luftës së Dytë Botërore, një pjesë të rolit të saj ndërkombëtar.

Në cdo rast, periudha mes dy luftërave do të karakterizohej, që në fillimin e krizës së viteve tridhjetë, me një instabilitet financiar të paprecedentë, lidhur me zhvendosjen në të gjithë kuptimet të kapitaleve afatshkurtër dhe konkurencës mes Londrës, Nju Jorkut dhe Parisit, për t’i tërhequr këta kapitale. Refuzimi i njohjes së borxhit europian ndaj Amerikës, duke filluar nga 1932, në fillimet e krizës, përjetohet si një tronditje e vërtetë; dollari, pariteti i të cilit nuk kish ndryshuar asnjëherë që nga viti 1792, u zu në morsën e spekulimit dhe zhvlerësimit në seri të monedhave të tjera, dhe u gjend nga ana e tij i zhvlerësuar me 45 % në shkurt të vitit 1934.

Por ndërkohë, do të kish nevojë për një tjetër luftë dhe për një dobësim tjetër vendimtar të ekonomive europiane për të parë të imponohet, këtë herë në mënyrë të parezistueshme, primati i dollarit dhe përgjegjësitë botërore të SHBA.

Që përpara fundit të konfliktit të dytë botëror, amerikanët dhe anglezët iu përkushtuan problemeve monetare të të ardhmes së pasluftës, të shqetësuar se mos përsërisnin gabimet që bënë në mes të kaosit të viteve tridhjetë. Për John Maynard Keynes, këshilltar prestigjoz i qeverisë britanike, vetëm një sistem monetar i ndryshuar rrënjësisht mmund t’u përgjigjej nevojave të momentit: një sistem i cliruar nga pasiguritë e prodhimit të floririt, menaxhuar nga një sistem financiar botëror i siguruar prej cdo emërtimi kombëtar.

“Plani Keynes” parashikonte, në mënyrë të guximshme, krijimin nga asgjëja të një monedhe botërore, “bancor”. Qeveria amerikane, nga ana e saj, duke qenë dakord me anglezët për të organizuar rikthimin në një sistem normash këmbimi fikse dhe të qëndrueshme, ishte e vendosur të mos sakrifikonte rolin botëror të dollarit në vend të “bancor” dhe të ruante në funksionimin e sistemit një autoritet kontrolli, që i shkonte për shtat supremacisë së saj financiare: SHBA kishin të vetme pothuajse tre të katërtat e rezervave botërore të floririt dhe pothuajse tërësinë e burimeve të domosdoshëm për mbijetesën e aleatëve të tyre.

Bretton Woods

Kur, në vitin 1944, stacioni i vogël i Bretton Woods në Neë Hampshire priti delegacionet e 43 qeverive aleate, lojërat në pjesën më të madhe ishin kryer. Diskutimet, që u zgjatën për disa javë me një ritëm rraskapitës nën drejtimin e Nënsekretarit të Shtetit për Thesarin, Harry White dhe Keynes, arritën megjithatë fillimin për disa pika thelbësore: krijimi i Bankës Botërore dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar, parimet e funksionimit të tyre dhe fiksimi i kuotave kombëtare, duke i garantuar gjithësesi SHBA një epërsi të madhe.

Në tërësi, domethënia historike e marëveshjeve të Bretton Woods, që u përmbyllën në kulmin e luftës, ka kaluar kryesisht e pavënë re. Edhe mes vetë pjesëmarrësve, shumë pak ishin të vetëdijshëm që me veprimin e tyre kishin konsakruar supremacinë e dollarit. Mungesa e simetrisë mes dollarit dhe të gjithë monedhave të tjera është më pak e dukshme nga cfarë është shkruajtur në tekste, se sa nga situata faktike: në botën e 1945, formula “dollari është po aq i mirë sa floriri”, është provë e kësaj.

Sistemi i Bretton Woods do të siguronte, për pothuajse cerek shekulli, një stabilitet të krahasueshëm me atë të lingotave të floririt. Por një sistem i tillë ka një boshllëk përcaktues: asgjë nuk është parashikuar për të përshtatur entitetet e likuiditeteve kombëtare ndaj nevojave të ekonomisë botërore; për definicion, vetëm një deficit i jashtëm i SHBA mund të nxisë rritjen e mjeteve të pagesave ndërkombëtare. Deficiti i bilancit të pagesave të SHBA duket që atëherë si kushti për funksionimin e rregullt të sistemit, ndonëse kontribuon për të minuar në terma afatgjatë vetë themelet mbi të cilët qëndron sistemi. Në fakt, periudha 1945-1971 do të shënohej nga një ndryshim progresiv, nga “mungesa” tek “super bollëku” i dollarit në tregje.

Amerika, në fillim, shpërndante me bujari të madhe: janë kohët e Planit Marshall. Ajo investon gjithnjë e më shumë në të gjithë botën: në Kanada, në Amerikën Latine, në Europë… pa harruar peshën e tepruar (një argument fërkimi të vazhdueshëm mes qeverisë amerikane dhe aleatëve të saj) të shpenzimeve ushtarakë, rritja e të cilëve bëhet shpërthyese me luftën e Vietnamit. Kështu, nëse deficiti amerikan bëhet pothuajse permanent që nga vitet pesëdhjetë, natyra e tij ka prirjen të ndryshojë progresivisht dhe madhësia e tij nuk pushon së rrituri. Në këtë mënyrë, raporti mes rezervës së floririt amerikan dhe “rezervave në dollarë” që mbahen në bankat e huaja do të ketë prirjen të ulet në mënyrë shqetësuese.

Konvertueshmëria në flori e dollarit, gjithnjë e më teorike, varet tashmë nga “mirëkuptimi” i partnerëve të SHBA, që duhet të refuzojnë të këmbejnë në flori borxhet e tyre në dollarë, ndonëse duke vazhduar ata vetë të hapin rrugën floririt në tregun e lirë, për të penguar që kursi i tij të mos kalojë atë të këmbimit zyrtar.

Ashtu si drejt fundit të viteve 1920, Franca e gjeneralit De Gaulle luante një rol të drejtpërdrejtë në prishjen e sistemit, duke kërkuar konvertimin e pjessshëm të floririt në rezervat e saj, nëdollarë.

Ngjarjet e 1971

Ngjarjet që në vitin 1971 cuan në shembjen e sistemit të Bretton Woods, duhet të shihen në kontekstin e krizës së thellë që mbërtheu SHBA. Vendimet monetarë nuk janë pastërtisht teknikë: ata ërfshijnë prestigjin kombëtar. Më shumë se cdo gjë tjetër, këmbimi 35 dollarë me një ons flori, fiksuar në 1934 nga Presidenti ishte bërë pothuaj “i shenjtë”. Në maj të vitit 1971, SHBA u angazhuan të mos kryejnë modifikime për “këmbimin historik” të dollarit.

Por në gusht, me rastin e një takimi të fshehtë në Camp David, Richard Nixon firmos një sërë masash të destinuara që të vendosin SHBA në një pozicion force në negociatën monetare: vendimi i njëanshëm për të “pezulluar” konvertueshmërinë në flori të dollarit për bankat qendrore si dhe një mbitaksë prej 10% për të gjithë importet. Përfundimisht, i kërkohet Europës dhe Japonisë që të mbajnë pasojat e korrigjimeve amerikanë në fushën ekonomike! Henry Kissinger, në kujtimet e tij, ka shkruajtur për pamjen ekzaltuese të Nixonit në momentin që shpall këtë “goditje force” ndërkohë që nënsekretarit i takon të luajë rolin e pajtuesit me qeveritë europiane.

Takimi Nixon-Pompidou në Azorre përgatit kompromisin e Marrëveshjeve të Smithsonian, të firmosura në Uahsington në 18 dhjetor 1971: Europianët fitojnë sepse kanë arritur një zhvlerësim simbolik të dollarit (onsi i floririt kalon nga 35 në 38 dollarë), si kundërpeshë ndaj rivlerësimit të monedhave të tjera – a thua dallimi mes zhvlerësimit të njërit dhe vlerësimit të tjetrit kishte ende kuptim në një regjim fiktiv të konvertueshmërisë në flori dhe ku nuk ekzistonte më një monedhë e konvertueshme! Qeveria e SHBA ka arritur megjithatë objektivin e saj: të heqë cdo pengesa nga rrugëtimi i dollarit, që tashmë do të ecë përpara vetëm mbi bazën e interesave amerikanë.

Fundi i sistemit të këmbimeve fiksë të Bretton Woods mund të ishte edhe fundi i dollarit mbret. Por, praktikisht, kundër cdo pritshmërie, dollari i shkëputur nga floriri, pa të konfirmohet më shumë se kurrë statusi i tij si monedhë ndërkombëtare.

Triumfi i dollarit, që pasoi atë të lingotës së floririt, nënshkruhet në një kontekst të një integrimi financiar botëror në rritje, të një zgjerimi të kredive ndërkombëtare dhe të një lirie të lëvizjes së kapitaleve që i shpëtojnë cdo lloj kontrolli nga ana e autoriteteve monetare kombëtare. Rritja e likuiditeteve ndërkombtarë në dollarë, që kish prirjen të përshpejtohej nga fundi i viteve gjashtëdhjetë deri në fundin e viteve shtatëdhjetë, nuk varet më vetëm nga bilanci amerikan i pagesave: ai përgjigjet, me një elasticitet të dukshëm, edhe përmes tregut të eurodollarit (operacione në dollarë të bankave private joamerikane apo filialeve të bankave amerikane jashtë vendit), nevojës për financime të deficiteve të huaj, të fryrë edhe prej dy tronditjeve të naftës.

Harrohet shpesh se kjo aftësi përshtatjeje spontane ka lejuar shmangien e një shembjeje të tregtisë botërore, efektet e të cilës do të ishin të krahasueshëm me katastrofën e viteve tridhjetë. Nga ana tjetër, rritja eksplozive e likuiditeteve ka patur efekte cekuilibrimi: një impuls i madh i inflacionit botëror, rritje marramendëse e normave të interesit, lëvizje kapitalesh në një sasi të paprecedentë, paqëndrueshmëri e normave të këmbimit. Në të njëjtën kohë, “privilegji i tepruar” që i akordon ekonomisë amerikane pozicionin ndërkombëtar të dollarit nuk ka pushuar së ushqyeri ndjenjat e pakënaqësisë ndaj SHBA.

Arsyet e supremacisë

Që nga fundi i sistemit të Bretton Woods afro 40 vjet më parë nuk kanë më të numëruar parashikimet e analistëve që “lajmërojnë vdekjen e dollarit”, ose të paktën rënien e tij të pagabueshme në terma afatgjatë. Parashikimet të tillë janë përgënjeshtruar vazhdimisht deri më sot, pavarësisht shfaqjes së monedhave të reja konkurruese, duke nisur nga Euro.

Dollari mbetet monedha ndërkombëtare e faturimit për produktet bazë dhe për disa mallra industrialë (porositë aeronautike). Në 2010, ai zinte 85 % të transaksioneve në tregun e këmbimeve kundrejt 39% të Euros. Në një numër të madh vendesh “dollarizimi” merr forma të ndryshme, që prej ëqarkullimit të brendshëm të prerjeve 100-dollarëshe (deri edhe rrëmbyesit pretendojnë që të paguhen në dollarë!) deri tek “ankorimi” formal ose joformal i monedhave kombëtare mbi normat e këmbimit të dollarit. Një fakt ky që i shtohet një primati të padiskutueshëm të dollarit në rezervat e Bankave qendrore: 62% në 2009, kundrejt 27% në Euro.

Ka edhe më: kriza e 2008, pavarësisht origjinës së saj të dukshme amerikane, ka patur paradoksalisht si një efekt të drejtpërdrejtë atë të forcimit të pozicionit të dollarit, duke rritur aktivitetin e investimeve në bono thesari amerikane.

Supremacia e dollarit shpjegohet me fuqinë financiare të SHBA, me një kapitalizim të bursës që ekuilibron e vetme atë të gjashtë vendeve të tjerë të G7 dhe të tregut të obligacioneve, të mëdhenj e të unifikuar, që u garantojnë investitorëve të huaj investime likuidë dhe të sigurtë. Por faktorët politikë vazhdojnë të rëndojnë në një masë të madhe në konkurrencën mes Euros dhe dollarit: deri kur politika monetare e BE nuk do të ketë një udhëheqës të vërtetë, lidhja e ngushtë mes Thesarit amerikan dhe rezervës federale do të mbetet një avantazh vendimtar, në kuptimin e reagueshmërisë, të koherencës dhe besimit nërkombëtar.

E megjithatë, këta shpjegime nuk sjellin një bindje totale. Ata nuk marrin parasysh luhatjet që i ndodhin dollarit dhe sidomos zhvlerësimin e tij ndaj Euros (1€ = 0,83 USD në tetor 2001, 1,60 në korrik 2008 dhe 1,30 në maj 2012): një handikap i dukshëm për një monedhë rezerve. Kjo paqëndrueshmëri shkon paralel me deficitet e jashtëm kronik të ekonomisë amerikane, financimi i të cilëve sigurohet vazhdimisht përmes flukseve të kapitaleve të huaj, investimeve privatë dhe akumulimit të rezervave të valutës nga ana e bankave qendrore. Prej këtu buron edhe vazhdimësia e këtij “privilegji të tepruar” për SHBA për të mundur të financojnë deficitet e tyre të përhershëm – falë besimit tek dollari – me norma më të ulëta se sa rendimenti i investimeve të tyre në pjesën tjetër të botës.

Problemi i deficitit

Ndryshe nga sistemi i Bretton Woods, nuk bëhet fjalë më për një sistem formal, që mbahet prej marrëveshjeve ndërkombëtare dhe që shoqërohet me obligimin për të ruajtur konvertueshmërinë në flori të monedhës. Deficitët amerikanë kanë ndryshuar në natyrë dhe janë rritur në mënyrë mbresëlënëse: 6% e GDP në vigjilje të krizës së fundit. Cështja e një paaftësie paguese të SHBA dhe një zhvlerësimi të dollarit gjendet vazhdimisht në tryezë, haptas ose jo.

Në fakt, fati i dollarit varet më shumë se kurrë nga të gjithë vendet që pranojnë të mbajnë rezerva monetare në dollarë (sidomos për ankorimin e monedhës së tyre: një “zonë dollari” e madhe me kufij që fshihen dhe ndryshojnë); dhe kredidhënësit kryesorë të Amerikës sot nuk janë vende tradicionalisht pranë SHBA, nga pikëpamja politike apo ushtarake, si Gjermania federale apo Japoinia në vitet 1970, por prej pak vitesh edhe fuqi të reja në ngjitje, duke filluar nga Kina.

Sot vazhdon një situatë e paprecedentë, paradoksale nga shumë aspekte. Pikësëpari se SHBA përthithin një sasi shumë të madhe të kursimeve botërorë dhe mund të akuzohen se devijojnë në avantazh të tyre kursimet e vendeve me bilanc të dobët. Në të njëjtën kohë, duke patur parasysh lidhjen e borxhit të tyre me Kinën, ata janë vënë tashmë në një varësi të fortë prej kredidhënësit të tyre kryesor, mbështetja e të cilit rezulton vendimtare për t’i bërë ballë një krize si ajo e 2008-09. Por nga ana tjetër, dhe ky nuk është paradoks më i vogël, Kina nuk gjendet në pozicion force kundrejt debitorit të saj: nëse do të kryente veprime që do të sillnin rënien e dollarit, pasojat për atë vetë (humbja të mëdha të zotërimeve të saj në dollarë, rënie e madhe e eksporteve) do të ishin shumë dramatike edhe për SHBA dhe vendet e tjerë të botës. Sic thoshte Keynes: “Kur ju i keni 1000 stërlina borxh kreidhënësit tuaj, jeni në mëshirën e tij; kur i keni borxh 1 milion stërlina, është ai në mëshirën tuaj”.

Në fakt, e ardhmja mbetet shumë e hapur. Një skenar katastrofik i shembjes së dollarit, i shaktuar prej lëvizjes së pakontrolluar të kapitaleve privatë he që provokojnë një krizë botërore me madhësi të paparashikueshme, nuk mund të përjashtohet apriori. Sot, shumica e analistëve parashikojnë një evolucion gradual drejt një regjimi shumëpolar, në të cilin dollari, euro dhe juani do të kishin secili zonën e tyre të influencs dhe ku monedha amerikane do të mbetej monedha e këmbimit ndërkombëtar, ndonëse do të humbiste karakterin dominues dhe supremacinë. Gjithmonë nëse, nuk ndodh sërish që, ashtu si dhe herë të tjera, dollari të përmbysë të gjithë parashikimet.


Artikujt e fundit


Reklama

Reklama