|
|
|
 Shtrirja
Nga ana hapësinore, Riviera shtrihet në gjatësinë
87 km (veri-jug) dhe gjerësi 8-10 km (lindje-perëndim), me sipërfaqe
të përgjithshme prej 832 km².
Deti
Kripësia e ujit të detit ndryshon midis 30 dhe 39.1%°; ndërsa
temperatura mesatare, në sipërfaqe, është 19.2°C
në Sarandë dhe 17.7°C në Shëngjin.
Temperaturat
Vlerat maksimale të temperaturave arrijnë 29.8°C dhe minimale
7,7°C në det të hapur. Rrymat detare lëvizin në
drejtim verior me shpejtësi prej 03-0.5 m/sek
Ditët me diell
Numri i ditëve me ndriçim dielli (mbi 2600 orë) lejojnë
rritjen normale të mjaft kulturave me kërkesa ndaj nxehtësisë.
Temperatura mesatare vjetore është 17°, ajo e muajit më
të ftohtë 9.8° deri në 10°C, ndërsa amplituda
vjetore e temperaturës është 15.5°C.
Ditët e ftohta
Numri i ditëve të akullta (me temperaturën nën 0°C)
është 3-4 ditë në vit, që shkaktohen kryesish
nga ardhja e masave ajrore të ftohta. Gjatë vitit bien rreth
1300-1400 mm reshje të shpërndara në mënyrë të
çrregullt gjatë stinëve. Bora është një
dukuri e rrallë.
Agrumet e zhdukura
Para 3-4 dekadave, në Rivierë, u ngritën blloqe të
mëdha me agrume e ullinj. Vetëm masivi i madh i Lukovës,
tashmë i shkatërruar, kishte rreth 3000 ha tokë të
kultivuar, 600 mijë rrënjë ullinj, agrume e pemë frutore,
rreth 300 mijë rrënjë të të cilave ishin në
prodhim.
E kaluara dhe e tashmja e njërës prej
zonave më të bukura të Shqipërisë. Shifrat, popullsia,
prodhimi
Riviera, sekretet e thesarit të
lënë pas dore
Një udhëtim përgjatë
bregdetit tonë nga Qafa e Llogarasë, deri në Kepin e Stillos
Me emrin “Rivierë” ose Bregu (siç njihet nga
vendasit), quhet ajo pjesë e bregut të detit Jonian që
përfshin territorin nga Qafa e Llogarasë dhe deri në Kepin
e Stillos, në jug, kufi me Greqinë. Veçoria spikatëse
është se ajo përbëhet vetëm prej malesh dhe detit,
diellit dhe klimës së ëmbël, ullishtave dhe aromës
së këndshme të luleve. Ky bregdet karakterizohet përgjithësisht
nga male dhe vargmale, që bien pjerrtas nga ana perëndimore
me shpate të rrëpirta mbi det. Vija bregdetare ka pamje spektakolare
me foleza të shumta, shpella, kodra, gjire dhe limane dhe disa zona
natyrore të paprekura. Rrugët bregdetare janë të ngushta,
gjarpëruese dhe shpesh ndërpriten nga disa rrugë dytësore
të pashtruara, që kanë drejtim pingul me plazhin dhe detin.
Kreshtat e larta malore e izolojnë thuajse prej brendësisë,
por dhe e mbrojnë atë nga erërat e ashpra dimërore
që fryjnë nganjëherë prej thellësisë së
gadishullit Ballkanik drejt detit Adriatik dhe Jon. Malet bien thikë
dhe duken sikur “shemben” thuajse pingul mbi det, duke zhytur
këmbët e tyre në ujërat e kaltra të Mesdheut.
 Të
dy bregdetet (adriatik dhe jonian) kanë karakteristika fizike dhe
kimike krejt të ndryshme, për sa u përket temperaturave
dhe produktivitetit, nivelit të ushqimit dhe kripësisë,
të cilat varen nga sasia e ujit të ëmbël sipërfaqësor
dhe nëntokësor që derdhet në det. Deti Jon ka një
qëndrueshmëri më të madhe për sa u përket
përbërësve fizikë dhe kimikë gjatë vitit.
Riviera është një nga zonat më të ngrohta të
vendit tonë, me periudhën më të gjatë vegjetative,
me klimën tipike mesdhetare, e ekspozuar mirë ndaj diellit dhe
detit dhe e mbrojtur nga erërat e ftohta. Eksperimentimet e kryera
për lëvizjen dhe transportimin e rërës dëshmojnë
se kjo dukuri ndodh kryesisht në fundin e detit, në thellësinë
maksimale prej 8 m. Në këtë bregdet janë gjithashtu
dy porte, më i madhi është ai i Sarandës si dhe Porto
Palermoja, dikur një port i vogël ushtarak, kurse tashmë
shfrytëzohet pë turizmin shëtitës në det.
***
Rajoni i Butrintit në hapësirën bregdetare më jugore
është i vetmi kompleks i tokave të lagëta. Ai përfshin
një liqen të madh, kënetat, ishujt e vegjël dhe vendbanimin
e lashtë arkeologjik të Butrintit, me vlera të rëndësishme
kombëtare e më gjerë. Relievi zbret shkallë-shkallë
në drejtim të detit, duke formuar një amfiteatër gjigand,
duke mos krijuar mundësi për formimine fushave. Aktiviteti i
vazhdueshëm tektonik si dhe veprimtaria e pandërprerë e
valëve të detit, për miliona vjet me radhë, kanë
krijuar një mozaik formash bregdetare, gjire të vogla piktoreske,
plazhe të gurta harkore, të cilat japin kontraste ngjyrash ndërmjet
gjelbërimit të mjedisit dhe kaltërsisë së detit.
Peizazhi, pra mali dhe deti, harmonizohen në mënyrë mjeshtërore
me ambientin rrethues, rrugën automobilistike që çan
shpatullën e malit për të kaluar Qafën e Llogarasë.
Kjo rrugë u ndërtua gjatë Luftës I Botërore prej
italianëve dhe tani, e rregulluar dhe e sistemuar për bukuri,
me kthesat e ashpra e të thikta dhe ngjitjet e menjëhershme,
të krijon ndjesinë sikur udhëton me avion.
Malet e Himarës apo, siç quhen ndryshe, malet e Vetëtimës
arrijnë deri në 2000 m lartësi. Shpate të rrëpirta,
të prera thellë prej kanioneve dhe luginave të ngushta
(Dhërmi, Gjipe etj), janë të ashpra dhe rrallë herë
të veshura në lartësi me pyje të pishës dhe të
bredhit. Më poshtë shpatet e malit janë shpesh të
thata dhe djerrina, midis gurëve gri dhe të kuq kaçubet
e rralla të shkurreve (përrall, dëllenjë etj.) kërkojnë
ushqimin e pakët që mund të sigurojnë aty. Akoma më
poshtë shpatet, që zhyten direkt e në det, janë nën
ndikimin e fuqishëm të valëve të detit dhe ajrit detar.
Dhe ja, i afrohesh peizazhit të quajtur i argjendtë, i cili
më shumë se një dekadë më parë lulëzonte
prej plantacioneve e blloqeve të mëdha me ullinj, agrume dhe
vreshta, gjelbërimit të kopshteve dhe bardhësisë së
shtëpive dhe fshatrave. Këtu kemi një alternim perfekt
të bregut të detit, vijëdrejt e uniformë, me gjiret
panoramike dhe plazhet e argjendta.
Një veçori morfologjike pak më të ndryshme ka pjesa
jugore e Rivierës (prej Porto Palermos deri në gjirin e Butrintit).
Panorama vërtet më pak madhështore, por më e hijshme.
Malet janë disi më të ulët dhe shpesh nuk i kalojnë
të 1000 m lartësi.
Qafa e Llogarasë
 Sapo
kalon gjirin e Vlorës për në Rivierën Shqiptare, në
rrugën Vlorë-Sarandë (Porta Eda), do të ngjitesh në
Qafën e Llogarasë, mes pishave. Qafa është në
1055 m lartësi. Po të shkosh në muajin maj, atje është
stacioni më ideal për shëtitje, kur në lartësinë
e maleve mund të dallosh lugjet apo thellimet e përroskave nga
ku zbardhin ende disa njolla të borës, por drejt detit makjet
kanë nisur lulëzimin, kurse në lartësi, kurrizet e
maleve mbulohen me qilimin shumëngjyrësh të luleve midis
pyjeve të pishës dhe të bredhit. Tek afrohesh në qafë,
shndërrimet përsëritin skenën. Rruga zbret shpejt
poshtë me gjarpërime të ngushta, të prera në
buzët e luginave, mbi të cilat spikatin shtresëzimet e
mëdha të gëlqerorëve.
Pa zbritur ende deri te deti, rruga automobilistike, sot e asfaltuar,
kalon paralel me të 200-300 m lartësi, thuajse në kufijtë
midis shkëmbit të rrëpirtë dhe pjerrësisë
malore, ku mjedisi bëhet më pushues nga gjelbërimi i përhershëm
dhe qendrat e banuara. Rruga vazhdon më tej ngjitje dhe zbritje në
faqen e malit, deri sa ndesh në fshatin e parë të Rivierës,
Palasën, me shtëpitë e ngurta, të rregulluara e të
sistemuara me kujdes. Në Palasën e vjetër ka zbarkuar Çezari
në vitin 48, duke ndjekur Pompeun. Më tej rruga kalon në
fshatin tjetër të bregdetit, Ilias. Çfarë peizazhi
i çuditshëm! Përrenjtë këtu kanë çarë
apo sharruar shkëmbinjtë përgjatë shpatit të
maleve. Më tej, afër fshatit Vuno, hapet një sheshim (tarracë
detare), vendosur në një thyerje malore 250 m mbi det, një
fushëzë me ullishte dhe midis tyre spikatin qeparisat.
Me vazhdimin e rrugës arrin mes shtëpive të shpërndara
midis ullinjve dhe kopshteve të fshatit Vuno. Ngjitesh në qafë,
por shpejt peizazhi hapet përsëri dhe dallohet Gjiri i Himarës,
i tërhequr në trajtën e një patkoi kali, si një
amfiteatër. Mbi një kodrinë të sheshtë zbardhojnë
midis ullinjve e agrumeve shtëpitë e Himarës. Himara e
antikitetit, sot një qytet i vogël, por i bukur, buzë Jonit.
Këtu ndodhet një plazh ranor i bukur, midis hundëve shkëmbore,
që e qarkojnë atë me një gji detar të vogël
në ujërat e ngrohta të Jonit. Disa shpella të formuara
në shkëmbinjtë gëlqerorë i dhanë këtij
vendi emrin Spile (shpellë). Këtu mund të marrësh
kënaqësi dhe emocione dhe do të gjesh me bollëk si
detin, edhe ajrin e shëndetshëm.
Pasi lë Himarën, kalon në gjirin e dyfishtë të
Porto Palermos, ku dallohen rrënojat e kalasë së Ali Pashë
Tepelenës, më tej hapet fshati i Qeparoit, me fushën e
mbushur plot ullinj, por dhe agrume (shumica e të cilave janë
dëmtuar, prerë, tharë e shkatërruar) që arrijnë
deri në buzë të detit. Fshati i vjetër është
lart, por në dekadat e fundit ai ka zbritur më shumë poshtë
në fushë, unikale për nga bukuria dhe madhështia e
saj.
Hedh një shikim brenda maleve dhe dallon me një vështrim
dy lugina, që në tërë Rivierën kanë zhvillim
të vërtetë (atë të Kudhësit dhe të
Borshit). Prej këtej, sapo kalon një kthesë të fortë,
futesh në fushën e Borshit, më e gjera, buzë një
plazhi zallor të gjatë. Dikur fusha ishte e sistemuar dhe e
rregulluar për merak, me blloqe pemësh dhe agrumesh të
mëdha, aq sa me të drejtë Borshi quhej vendi i frutave
gjithëvjetore. Sot, si kudo në bregdetin e Jonit, çdo
gjë është dëmtuar e sakatuar në vitet e tejzgjatura
të tranzicionit. Megjithatë, Borshi mbetet përsëri
një prej vendeve më të pasura të gjithë Rivierës
për fushën e tij, kopshtet dhe agrumet e shumta, me ujëra
të bollshme, të kulluara dhe të shumta që zbresin
nga burimet dhe një lumë. Mbi një kodër dominuese
shquhen rrënojat e kalasë së Borshit, që mbizotëron
nga hunda e një shkëmbi si luginën, ashtu dhe bregdetin.
Prodhimi dhe popullsia
Bujqësia nuk është shumë e zhvilluar, në krahasim
me frutikulturën dhe agrumet, që më parë kishin një
zhvillim të vrullshëm. Kjo rrjedh dhe nga mungesa thuajse e
plotë e vendeve të sheshta dhe njerëzit, duke u prezantuar
me një truall tepër guror, ngritën apo ndërtuan tarraca
të vogla, shpesh të përforcuara me mure guri. Kjo përbën
atë dukuri të veçantë, që gjendet në pak
vende të Shqipërisë, ku kultivimi në tarraca është
me të vërtet shumë i përhapur. Kulturat kryesore janë
kryesisht drurët frutorë, të pasur veçanërisht
me fiq, pjeshka, dardha, shegë, vreshta dhe sidomos agrume (portokalli,
limoni, mandarina, qitroja etj.). Ullinjtë shtrihen në formë
brezash si pyje shekullore, krahas blloqeve të reja, të ngritura
gjatë viteve të ish-shtetit totalitar, por dhe në vitet
e demokracisë, në të cilat rolin kryesor e kanë luajtur
kryesisht privatët.
Popullsia para 10 viteve ka qenë shumë më e dëndur,
por me pak toka të kultivuara. Sot, pikërisht ky faktor nxiti
emigracionin masiv të popullsisë, për të siguruar
kushte jetese dhe mirëqenie më të lartë.
Megjithatë, Riviera ka kushte shumë të favorshme klimatike
e tokësore. Madhështia e saj rrjedh falë peizazhit natyror
të veçantë, në sajë të detit dhe malit,
shumë më atraktivë se çdo vend tjetër. Këto
tipare spikatëse të peizazhit tipik i ndesh në çdo
hap që hedh, falë edhe prezencës së plazheve të
vegjël ranorë e të mbrojtur mirë, klimës së
butë, ndriçimit të pasur dhe mjaft intensiv dhe ajrit
të shëndetshëm, që përbëjnë të
gjitha elementet që tërheqin vizitorët e shumtë për
të soditur e ndjerë nga afër vlerat e saj.
Lukova dhe masivet e zhdukura
Në pamjen madhështore dhe mjaft atraktive të Rivierës
sonë, të skalitur me mjeshtëri nga natyra dhe puna e njeriut,
një vend të veçantë zë Lukova, që shtrihet
në mes të gjelbërimit të përhershëm të
ullinjve dhe agrumeve. Aty kultivoheshin vreshtat, perimet, patatet dhe
fidanet e agrumeve (shih tabelën me shifra). Plantacionet e tyre
në Lukovë kishin një gjerësi të atillë,
sa që lejonin përdorimin e mjeteve të mekanizuara dhe ishin
të garantuara nga proceset gërryese. Me mjaft mjeshtëri
ishte zgjidhur dhe problemi i ujitjes, duke zbatuar një teknikë
të lartë ndërtimi. Për këtë ishte hapur
tuneli Tatzat-Sasaj, 2.4 km i gjatë, i cili degëzohej në
dy drejtime kryesore: Sasaj-Sarandë 24 km dhe Sasaj-Borsh 8 km. Brenda
përbrenda masivit të Lukovës u ndërtuan rreth 50 km
rrugë automobilistike dhe 74 km kanale ujitëse e kulluese, të
cilat siguronin ujin për çdo rrënjë. Kjo punë
e papërsëritshme dhe kolosale për kohën, tashmë
është e njohur nga të gjithë: si nga popullsia vendase
dhe specialistët, por sidomos nga brezi i ri (rinia dhe studentët
e viteve ‘66-‘74), që punuan me përkushtim dhe e
shndërruan atë në një vend me bukuri të rrallë.
Të vjen keq që sot nuk ka mbetur asnjë shënjë
e asaj natyre të bukur dhe burimi të paçmuar përfitimesh
ekonomike për zonën.
Shenim: Fotot jane te marre nga Galeria
Shqiptare, falenderojme te gjithe ata qe kane kontribuar me foto te
mrekullueshme te Rivieres Shqiptare
Marrë nga Gazeta Shekulli
|
|
|
