|
|
|
Librat
Nga Azem Qazimi
 “Aleph”
Autori: Jorge Luis Borges
Përktheu: Çlirim Mukli
Shtëpia Botuese “Uegen”
Çmimi: 500 lekë
Labirinti Borges
Zeja e poetit, zeja e shkrimtarit qëndron në krye të përvojës
thelbësore njerëzore. Po letërsi do të thotë
dhe të shohësh ëndrra ditën për diell, do të
thotë të rrosh një jetë të dyfishtë. “Letërsia,
- thotë Borges-i në një ligjëratë të mbajtur
në Universitetin e Kolumbias, - nuk është një truk
i qartë fjalësh; me rëndësi është ç’ka
mbetur pa thënë, a ç’mund të lexohet midis
rreshtave”.
Borges-i kurrë nuk dyshoi se kishte ardhur në këtë
botë për të ndërkallur në një faqe, në
një frazë, ndonjë emocion, ndonjë bukuri që s’duhej
të humbiste: “Të shkruaj një libër, një
kapitull, një faqe, një paragraf, që të jetë
gjithçka për të gjithë njerëzit”. Kjo
është përgjigja e pyetjes që ia bënë më
1945-ën: “Cila është ambicja juaj më e madhe?”.
Po, siç thoshte Groussac-u, “të jesh i famshëm në
Amerikën e Jugut, do të thotë të mbetesh i panjohur”.
Vetë Borges-i pohon në një rast se pa ngulmin e dy miqve
të tij, askush s’do ish kujtuar ndonjëherë për
të. Sidoqoftë, botimi i përzgjedhjes së titulluar
“Labirinte” në frëngjisht (Paris, 1953), i dha famë
botërore. Më 1962 libri u përkthye në anglisht dhe,
që prej asaj kohe e këndej, ndikimi që ushtroi Borges-i
qe aq i madh sa, pa patur drojë se mos shkasim në lajthitje,
mund të pohojmë se tanimë letërsia mund të ndahet
në letërsi para dhe pas Borges-it.
Kryeveprat e tij në prozë, padyshim janë përmbledhjet
“Fiksione” (apo “Sajime”) dhe “Alefi”. Borgesi
thotë: “ ‘Fiksione’ dhe ‘Alefi’ (më
1949 dhe më 1952)… për mendimin tim janë dy librat
e mi më të rëndësishëm”.
“Aleph” është emri i të parës shkronjë
të alfabetit të gjuhës së shenjtë (hebraishtes),
ai është Demi qiellor. Në kuptimin borgesian, “Aleph”
është vendi “ku ndodhen, pa u ngatërruar me njëri-tjetrin
të gjitha viset e globit, të para nga të gjitha këndet”
(“El Aleph”).
Midis temave të pëlqyera që ngërthen e tërë
krijimtaria e Borgesit e, sidomos përmbledhja “Aleph”,
njëra prej arritjeve më të larta të letërsisë
së shek. XX, mund të zëmë ngoje mitologjinë e
therjeve me thika; sferën e frikshme të humnerës së
Paskalit; labirintet, që janë libra (“Kopshti me shtigjet
që bigëzohen”); gjenealogjinë e pagjumësisë;
ikonografinë e kthimit të përjetshëm.
Tërë jeta e tij ngjan e magjepsur nga labirintet, ideja e labirintit.
Ai shkroi për llojet e ndryshme të labirinteve si, fjala vjen,
ai mitologjik, në të cilin rronte minotauri (“Shtëpia
e Asterionit”), për shtrirjen e tyre në hapësirë
dhe kohë, ose për labirintin e jetës njerëzore, e
cila përpiqet më kot të nxërë labirintin tjetër,
Universin: “… unë e gjej atë veçanërisht
intrigues: dikush ndërton një labirint me qëllim që
të humbasë në të…”- thoshte Borges-i.
Pasi i kishte “lexuar të gjitha librat”, pasi kishte përkthyer
Uajldin, Zhidin, Kafkën, Folknerin dhe Virxhinia Ulfin, pasi shkoi
jetën “duke deshifruar dogmat që tjerrin filozofët”
(Borges- “Duke harruar një ëndërr”), pasi u shndërrua
në një metaforë letrare botërore, pasi e lartësoi
veten midis më mendjehollëve të shekullit, mendoi se donte
të mësonte nëse ishte, në anën tjetër të
vdekjes, fjalë apo dikushi. Dhe asgjë më: “Falenderojmë
krimbat/ dhe harrimin” (Borges- “Prova”).
Në këtë pikë duhet të nisë zeja e përkthyesit,
i cili, në rastin më të mirë, duhet ta rishkruajë
librin nga e para, pra, sipas asaj metaforës së stërnjohur,
ai duhet të krijojë botën sërish. Po, dihet, ky është
privilegj i pak shpirtrave dhe, kam frikë, fati i Borges-it është
i atillë, sa t’i duhet të bjerë në shqip përherë
e gjithmonë ndër gjithë ato përkthime të pagoditura
(për të përdorur këtu një shprehje të butë).
 Traktat
për pasionet
“Traktat për pasionet”
Autori: David Hume
Përktheu: Albana Sala
Shtëpia Botuese “Plejad”
Çmimi: 500 lekë
Dejvid Hjum, filozof, historian e eseist, njëri nga figurat më
të mëdha të Natyralizmit dhe, njëherit, njëri
prej shtyllave kryesore të Ilimunizmit botëror, ia detyron famën
e tij qasjes krejt skeptike për një shumësi subjektesh
filozofike. Ai vuri përsëpari në diskutim nocionet e identitetit
personal, duke argumentuar se nuk ekziston një qenie e qëndrueshme
në kohë. Mohoi shtjellimet standarde të shkakësisë,
dëshmitë e njëmendësisë së mrekullive, duke
mohuar kësisoj tërë doktrinat e feve të njohura (sidomos
Krishtërimit), që i konsiderojnë mrekullitë si pjesë
të mekanizmit të domosdoshme të ekzistencës së
tyre.
Vepra më e famshme filozofike e tij është “Traktat
për natyrën njerëzore”, një trilogji kjo, prej
nga është shkëputur edhe “Traktat për pasionet”
që ka sot në dorë lexuesi shqiptar.
Hjumi dhe kryevepra e tij “Traktat për natyrën njerëzore”,
ndikuan thellësisht, jo vetëm tërë filozofinë
moderne, por edhe breza të tërë intelektualësh, që
prej kohës kur jetoi dhe punoi filozofi i madh e gjer në ditët
tona.
 Abrahami
nuk ka faj
“Abrahami nuk ka faj”
Autori: Efraim Kishon
Përktheu: Afrim Koçi
Botimet “Koçi”
Çmimi: 350 lekë
Bibla dhe të tetëdhjetë librat e Efraim Kishonit, hebreut
që ka çikur majat më të larta të satirës
botërore, janë të shkruara në atë “gjuhë
zanafille e vdekjeje”, siç do të thoshte Kishi, pra në
gjuhën e shenjtë (hebraisht a jidisht), gjithë me qëllimin
për të qëmtuar thellësitë e njerëzores.
Po Kishon nuk është vetëm satiriku më i madh i hebraishtes,
porse satiriku më i madh i të gjithë kohëve. Librat
e tij shiten me tirazhe marramendëse (41 milionë kopje në
35 gjuhë). Për këtë arsye, një gazetar e pyeti
dikur autorin: “Gjersa shkruani në gjuhën e Biblës,
si shpjegohet që Bibla shitet në tirazhe më të mëdha
se librat tuaja?
Satira e tij e mprehtë, objektive dhe inteligjente depërton
kudo, nuk kursen asgjë e askënd.
Ajo që e veçon shkrimtarinë e Kishonit është
mëtimi për t’u hequr shkëlqimin dukurive më të
spikatura, kurse gjërave të pakëndshme t’u topisë
majën, për të stisur kështu prej një ngjarjeje
të rënda ose të pakëndshme një butafori, që
ka si rrjedhojë një satirë që e vërshon lexuesin
faqe pas faqeje.
(marre nga Revista Spektër)
|
|
|
