|
|
|
Camaj, ose poeti në kërkim
të atdheut të mohuar
Nga Mark Marku
 Poeti
i ri ëndërrimtar që arratisej nga Shqipëria në
vitin 1948 për t’i shpëtuar ferrit komunist me siguri
nuk ka menduar se ikja e tij do të ishte përfundimtare, fatale.
Më vonë, duke u endur nga Beogradi në Romë, nga Roma
në Mynih, do të kuptonte se ai mund të shkonte kudo me
përjashtim të vendit të vet.Dhe ndoshta zgjedhja e fshatit
malor Bavarez si vendqëndrim i fundit, është konsideruar
prej tij si kthim në vendlindje.
Vetëm ai që e ka parë Bavarinë e epërme dhe fshatrat
malorë të saj në një ditë të ngrysur dimri,
e kupton pse Martin Camaj zgjodhi pikërisht këtë vend për
të ngrysur ditët e fundit të jetës së tij të
gjatë prej mërgimtari. Zona malore e Bavarisë të ndërmend
Alpet e Shqipërisë, dhe meqenëse Camaj e kishte të
ndaluar të kthehej atje, në Temal, fshatin alpin ku kishte lindur
një ditë vere të vitit 1925, u detyrua të zgjidhte
diçka të ngjashme me malet e tij, me vendlindjen e tij. Fshati
malor Lenggries i krijonte mundësinë të binte në gjumë
dhe të zgjohej nga gjumi me faqen e malit përballlë dhe
kaq i mjaftonte mërgimtarit për të shuar mallin e tij.
Poeti i ri ëndërrimtar që arratisej nga Shqipëria
në vitin 1948 për t’i shpëtuar ferrit komunist me
siguri nuk ka menduar se ikja e tij do të ishte përfundimtare,
fatale. Më vonë, duke u endur nga Beogradi në Romë,
nga Roma në Mynih, do të kuptonte se ai mund të shkonte
kudo me përjashtim të vendit të vet.Dhe ndoshta zgjedhja
e fshatit malor Bavarez si vendqëndrim i fundit, është
konsideruar prej tij si kthim në vendlindje.
Pamundësia për t’u kthyer në vendlindje ka rezultuar
tragjike për jetën personale të poetit por fatlume për
letërsinë shqipe. Sepse atë që nuk ka mundur të
bëjë fizikisht e ka realizuar nëpërmjet artit të
tij.Në asnjë vepër tjetër të letërsisë
shqipe nuk gjejmë kaq shumë atdhe, kaq shumë fëmijëri,
kaq shumë vendlindje.Vepra e tij është dëshmia më
e mirë e përpjekjes për të mos e humbur atdheun, vendlindjen.
Aty ai është me të gjitha aromat, ngjyrat, dritëhijet.
Emigrimi i parë i poetit nis qysh i vogël, kur largohet nga
fshati për të hyrë në kolegjin saverian të jezuitëve
në Shkodër. Fillimi i studimeve në këtë kolegj
do të përcaktojë të ardhmen e poetit në shumë
drejtime. Është emigrimi i parë prej të cilit lindin
dhe emigrime të tjera dhe kjo do të jetë përcaktuese
për fatin personal të poetit. Rruga e dijes e çonte gjithnjë
e më larg, dhe për ata që e ndjekin me ngulm këtë
rrugë kthimi është vetëvrasje. Ja pse pas kolegjit
saverian ai duke ndier nevojën e shkollimit do të largohet nga
Shqipëria për në Jugosllavi ku do të vazhdojë
studimet në Universitetin e Beogradit studime që do t’i
mbarojë në Romë në Universitetin La Sapienza ku edhe
u doktorua me një studim për Mesharin e Buzukut. Në vazhdën
e kësaj rruge në fillim të vitev 60 ai zhvendoset në
Mynih, kësaj radhe jo në rolin e nxënësit por të
mësimdhënësit, rrugë që e vazhdoi deri në
fund të jetës. Camaj e ktheu katedrën e albanologjisë
së Mynihut në një institucion dinjitoz të studimeve
në këtë fushë.
Studimet e tij në kolegjin saverian janë përcaktuese edhe
nga pikëpamja ideologjike, bindjet e tij ishin në kundërshtim
me komunizmin dhe për këtë arsye të kësaj mospërputhjeje
ai do të largohej nga Shqipëria duke kërkuar azil politik
në vende që kishin më respekt për lirinë e fjalës
dhe të medimit.
Por studimet në këtë kolegj do të ishin përcaktuese
në mënyrë të veçantë për orientimin
e tij kulturor dhe intelektual. Në përshtatje me formimin që
ai merrte aty Camaj do të bëhet vazhduesi më i denjë
i veprës së autorëve të letërsisë shqipe
në gegnisht nga Budi tek Mjeda e Koliqi, ndoshta i vetmi autor modern
shqiptar i denjë për të vazhduar trashëgiminë
e ndritur të tyre. E zhvilluar në mënyrë të natyrshme
dhe jashtë presionit të letërsisë dogmatike të
realizmit socialist, vepra e Camajt është niveli më i lartë
i zhvillimit të letërsisë moderne shqipe ose më saktë
është ana tjetër e painfektuar e saj.
***
Nëse vepra e Camajt paraqet një univers të tërë
që ngelet për t’u eksploruar nga lexuesi shqiptar, jeta
e tij përbën një model që i duhet sugjeruar shoqërisë
shqiptare.Camaj është intelektuali dhe krijuesi shqiptar që
e realizon veprën e tij pavarësisht rrethanave ose që më
saktë nuk i përdor kurrë ato si justifikim për mosrealizimin
e saj.
Nga viti 1953 kur ai boton në Prishtinë veprën e parë
të tij, vëllimin me poezi “Një fyell ndër male”,
vargu i veprave të tij nuk ka të ndaluar edhe pse e di fare
mirë se një pjesë e kësaj vepre do të ngelet
larg lexuesit shqiptar për një kohë të gjatë.
Përveç disa vëllimeve me poezi ku vlen të përmenden
vëllimet “Legjenda” botuar në Romë në
vitin 1964, “Lirika mes dy moteve” dhe “Njeriu me vete
e me të tjerë”, botuar në Mynih njëri në
vitin 1967 e tjetri në vitin 1978, Camaj është autor i
romaneve “Djella”, 1964, “Dranja”, 1981, “Shkundullima”,
1981 dhe “Karpa”, 1987 si dhe autor i disa studimeve gjuhësore
të rëndësishme.
Komuniteti i vogël i emigrantëve shqiptarë që e ka
njohur Camajn e përshkruan atë atë si një intelektual
tejet të kulturuar, të qytetëruar, e njerëzor por
të patjetërsuar nga të jetuarit e gjatë në Perëndim.Njerëz
të afërm të tij tregojnë një detaj që na
konkretizon krenarinë e tij për vendin e origjinës dhe
racën që përfaqësonte. Ndërsa paraqiste dokumentet
për te filluar punë si lektor në Universitetin e Mynihut
sekretarja duke kryer formalitetet e rastit e pyet për profesionin
e të atit. Bari- i përgjigjet Camaj dhe meqë sekretarja
e përsëriste pyetjen duke mos u besuar veshëve Camaj përsëriste
përgjigjen i patrazuar: - Bari, -zonjë.
Kolegët shkrimtarë shqiptarë dhe institucionet e kulturës
shqiptare e denigruan dhe e fyen shpesh herë Camajn, por ai nuk u
soll kurrë në të njëjtën mënyrë me
ta. Nga faqet e revistës “Shejzat” që ai botonte
në Romë bashkë me Koliqin, Camaj i analizon pa mllef dukuritë
e letërsisë shqipe dhe nuk është rastësi që
Camaj qysh me botimin e librit të parë të Kadaresë
paralajmëron shfaqjen e një shkrimtari të madh në
letërsinë shqipe. Kadare më vonë do të jetë
ndër të parët që do të thyejë heshtjen që
mbulonte veprën e Camajt duke dhënë vlerësimin maksimal
për të.
Camaj vdiq, në mars të vitit 1992, në Lenggries të
Bavarisë. Erika, gruaja e tij gjermane, në përmbledhjen
e veprave të tij të botuara në Shqipëri në vitin
1996 nga shtëpia botuese “Apollonia” shoqëruar me
parathënie nga A. Klosi na ka sjellë fjalët e fundit të
poetit: “Të dashun miq e vëllazën shqiptarë,
intelektualë…gëzohem pa masë se keni vendosë
të vlerësoni veprën time:ky vlerësim na afron.Batë
burrninë të më shtini në rreshtin tuej.Ndonëse
të ndamë për një gjysmë shekulli, unë jam
i jueji e ju jeni të mijt”.
Revista Spektër
|
|
|
