Ali Pasha i panjohur në The Metropolitan Museum, New York

Auron Tare


Portreti i ekspozuar në muzeun e famshëm, ku historia e artit prek kufijtë 5 mijë vjet qytetërim, është relizuar nga piktori gjerman me origjinë çifute Jacob Ritter von Hartman, në shek.XVIII. Në këtë muze edhe dy tablo me temë shqiptare të panjohura më parë për studiuesit dhe publikun shqiptar, nga piktori i njohur Gerome.


Kushdo që viziton The Metropolitan Muzeum në New York nuk mund të mos impresionohet nga koleksionet e famshme të artit, të përzgjedhura me mjaft kujdes përgjatë dy shekujve të fundit. Emra mjaft të njohur të botës së pikturës janë pjesë e koleksioneve të këtij muzeu të njohur, i cili është një nga Tempujt më të rëndësishëm të artit dhe që vizitohet nga mijëra persona të apasionuar mbas pikturës apo arteve të tjera. Një vizitor i thjeshtë e ka vështirë të dalë nga sallat gjigande ku janë të ekspozuara kryevepra botërore, por është akoma më e vështirë të dalësh kur befasisht përballesh me vepra që flasin për historinë apo tema shqiptare.
Eshtë me të vërtetë një suprizë mjaft e bukur kur zbulon që ky Muze i famshëm ka në gjirin e tij edhe disa tabllo “shqiptare” për të cilat nuk është folur më parë apo thellësia e viteve i ka harruar t’i nxjerrë në dritë.
Një portret impresionues i Ali Pashë Tepelenës është një prej tre “pikturave shqiptare” që ndodhen në këtë Muze.
Portreti është pikturuar nga një piktor gjerman me origjinë çifute i quajtur Jacob Ritter von Hartman, (1795–1873), piktor i panjohur deri me sot nga studiuesit shqiptarë.
Piktura është në forme ovale dhe është rrethuar me kornizë fildishi.
Ky portret ekspozohet në The Metropolitan Muzeum në koleksionin e The Moses Lazarus Collection, koleksioni i dhuruar muzeut të famshëm nga Josephine & Sarah Lazarus me 1888, në kujtim të atit të tyre një koleksionist i famshëm hebre i shekullit të 19-të.
Duke kërkuar në të gjitha materialet e botuara deri më sot për Aliun, shikojmë se portreti i ekspozuar në MET është një pikturë e pa njohur më parë, por shumë e ngjashme me portretin e pikturuar nga Leon Dypre.
Dypre një piktor i njohur francez dhe vëllai i konsullit të Prevezës gjatë viteve 1805-1810, arriti të kapë portretin e Aliut gjatë një dite gjuetie në Liqenin e Butrintit kur ai dhe shpura e tij gjuanin rosa sëbashku me oficerët anglezë nga Korfuzi. Për mendimin tim portreti i Dypresë është ndoshta imazhi më i përafërt që ne kemi për Aliun. Nga shënimet personale të Dypresë mësojmë se ai ka qenë mjaft afër Pashait kur skiconte Portretin, i cili më vonë u bë dhe figura qëndrore e tablosë së famshme ku Ali Pasha është në një varkë me disa prej trimave të tij.
Po kështu diçka e ngjashme me këtë portret është edhe ai që gjendet në Muzeun Benakis të Athinës, por duket qartë që portreti i Muzeut Benakis nuk është gjë tjetër tjetër veçse një kopje joprofesioniste e portretit të Dypresë.
Pa dashur të luaj rolin e një specialisti të pikturës vërej se portreti i Aliut në MET është një portret shumë realist përsa i përket detajeve të shprehura në të. Nga literatura e botuar deri me sot nuk njohim akoma të dhëna mbi mundësinë e një takimi të piktorit gjerman dhe të pashait tepelenas gjatë sundimit të këtij të fundit. Megjithëse diçka e tillë mund të ketë ndodhur duke pasur parasysh që territoret e Aliut vizitoheshin shpesh nga artistë apo aventurierë që kërkonin fatin në Lindje. Në portretin e MET Aliu është pikturuar me taxhin bekteshian, gëzofin e lekurës, jelekun si dhe mjekrën e gjatë, të gjitha këto detaje të shprehura nga Dypre, por mbetet shumë e veçantë: janë sytë blu të Aliut, një detaj i pashprehur në Portretin e Dypresë. Ky fakt është shumë interesant po të kemi parasysh që persona historikë si John Hobhause bashkudhëtari i Lordit Bajron dhe person që e ka njohur Aliun nga afër e përshkruan mjaft qartë pamjen e Tij duke theksuar ngjyrën blu të syve. “I shkurtër por trupmadh, i shëndoshë, me sy blu të levizshëm. Mjekra e gjatë, e bardhë aq sa do ta bënte krenar çdo turk.” Këto detaje mjaft realiste të bëjnë të mendosh se autori gjerman ka pasur mundësi ta ketë parë nga afër Aliun ose të jetë bazuar në Portretin e Dyprese, por duke studiuar përshkrimet rreth tij nga një numer bashkëkohësish që kanë pasur mundësinë ta njohin atë.
Shpresojmë që kjo vepër do të jetë pjesë e studimeve të specialistëve tanë të fushës për të përcaktuar më qartë rrethanat dhe historinë e saj si dhe të autorit gjerman i cili me anë të kësaj vepre na sjell një përfytyrim shumë realist të Pashait tonë të famshëm.


Nga literatura e botuar deri me sot nuk njohim akoma të dhëna mbi mundësinë e një takimi të piktorit gjerman dhe të pashait tepelenas gjatë sundimit të këtij të fundit. Megjithëse diçka e tillë mund të ketë ndodhur duke pasur parasysh që territoret e Aliut vizitoheshin shpesh nga artistë apo aventurierë që kërkonin fatin në Lindje.


Megjithëse Gerome nuk e vizitoi Shqipërinë ai është ndoshta piktori i vetëm i huaj që ka pikturuar një numër të madh skenash apo personazhesh ku figura e shqiptarëve vendoset në qendër të tabllove të tij.

Gerome dhe shqiptarët e Egjiptit
Piktori francez Jean-Leon Gerome, (1824–1904) mund të quhet pa frikë si piktori i dashuruar pas kostumeve shqiptare apo skenave ku “bashibozukët arnautë” janë figurat kryesore. I njohur si një piktor brilant i peisazheve apo temave të Lindjes, Gerome ka qëndruar për një kohë të gjatë në Egjypt ku ka njohur nga afër shqiptarë që u vendosën atje pas ardhjes në pushtet të Mehmet Ali Pashës. Tashmë janë të njohura disa tabllo të Gerome-it të botuara më parë edhe tek ne, por është me mjaft interes fakti që ekzistojnë edhe një numër i konsiderueshëm pikturash të tij me temë shqiptare të panjohura me parë nga studiuesit dhe publiku shqiptar.
Megjithëse Gerome nuk e vizitoi Shqipërinë ai është ndoshta piktori i vetëm i huaj që ka pikturuar një numër të madh skenash apo personazhesh ku figura e shqiptarëve vendoset në qendër të tabllove të tij.
Dy Tablotë që janë ekspozuar në The Metropolitan Museum, “Fishekbërësit” dhe “Lutjet në Xhami” janë pjesë e atyre tablove ku Gerome përjetësoi figurën mjaft romantike të aventuriereve shqiptarë të cilët ai takoi gjatë udhëtimeve në Egjypt

Jean-Léon Gérôme “Kafe ne Kajro, Fishekberesit” 1870s
Blerë autorit më 1881 nga grupi Goupil, Paris.
Shitur për 22,500 Fr koleksionistit Knoedler, Neë York, më 1884
Blerë nga Mrs.Mary J. Morgan, Neë York 1885;
Shitet pas vdekjes të saj tek American Art Association, Neë York, në mars të 1886 Blihet nga Henry H. Cook si “Coffee House — Cairo” për $4800
Henry H. Cook Neë York, ia dhuron The Metropolitan Museum me 1905

Jean-Léon Gérôme “Lutje ne Xhami” 1871
Pjese e koleksionit te “Catharine Lorillard Wolfe Collection”
Dhuruar The Metropolitan Museum, New York nga Catharine Lorillard Wolfe me1887